Magarsus Antik Kenti: Adana'nın Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemindeki Arkeolojik Mirası

Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi uzmanı olarak, Adana'nın Karataş ilçesinde yer alan Magarsus Antik Kenti'ni incelerken, bu antik yerleşimin modern Türkiye tarihindeki konumunu ve önemini değerlendirmek gerekir. MÖ 7. yüzyıldan itibaren kesintisiz yerleşim gören bu antik kent, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar geçen süreçte, Türk toplumunun kültürel mirasının korunması ve araştırılması açısından kritik bir örnek teşkil etmektedir.

Osmanlı Döneminde Arkeolojik Farkındalık

19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nda arkeolojik eserlere yönelik sistematik bir koruma anlayışının gelişmeye başladığını göz önünde bulundurduğumuzda, Magarsus gibi antik kentlerin durumu özel bir analiz gerektirir. 1869 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi'nin yürürlüğe girmesiyle birlikte, Osmanlı topraklarındaki antik eserlerin korunmasına yönelik ilk yasal düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu dönemde Adana vilayeti sınırları içinde kalan Magarsus'un, merkezi yönetimin arkeolojik miras politikalarından nasıl etkilendiği, dönemin arşiv belgelerinde izlenebilecek önemli bir araştırma konusudur.

Tanzimat Dönemi'nin modernleşme anlayışı çerçevesinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun antik mirasına bakışı değişmeye başlamıştır. Bu süreçte, Avrupa'daki arkeolojik çalışmaların etkisiyle, Osmanlı topraklarındaki antik kentlere yönelik bilimsel ilgi artmıştır. Magarsus'un Ceyhan Nehri ağzındaki stratejik konumu, hem antik dönemdeki önemini hem de modern dönemdeki ulaşılabilirliğini etkilemiş, bu durum 20. yüzyılda yapılacak sistematik araştırmaların temelini hazırlamıştır.

Cumhuriyet Döneminde Kültürel Miras Politikaları

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte, Atatürk devrimlerinin kültürel boyutu çerçevesinde antik eserlere yaklaşım köklü bir değişim geçirmiştir. 1930'lu yıllarda başlayan Türk Tarih Tezi çalışmaları ve Anadolu'nun Türk kültür tarihindeki yerinin vurgulanması, Magarsus gibi antik kentlerin araştırılmasına yeni bir perspektif kazandırmıştır. Bu dönemde, antik Anadolu medeniyetlerinin Türk kültürüyle olan bağlantıları üzerinde durulması, arkeolojik araştırmaların devlet politikası haline gelmesinde etkili olmuştur.

1950'li yıllardan itibaren Türkiye'de arkeolojik araştırmaların sistematikleşmesi sürecinde, Adana bölgesindeki antik kentler de bilimsel inceleme kapsamına alınmaya başlanmıştır. Ancak Magarsus'ta kapsamlı kazı çalışmalarının 2011 yılına kadar ertelenmesi, Cumhuriyet döneminin arkeolojik önceliklerini ve kaynak dağılımını gösteren önemli bir veri olarak değerlendirilmelidir. Bu gecikme, bir yandan bölgenin coğrafi konumu ve ulaşım zorluklarıyla, diğer yandan devletin arkeolojik yatırım stratejileriyle açıklanabilir.

2011 Kazı Başlangıcının Tarihsel Analizi

2011 yılında Magarsus Antik Kenti'nde sistematik kazıların başlatılması, Türkiye'nin 2000'li yıllardaki kültürel miras politikalarının somut bir yansımasıdır. Tiyatro alanının kamulaştırılması için 4 parselin 35 hissedardan 1,5 milyon TL karşılığında alınması süreci, modern Türkiye'de arkeolojik alanların korunmasındaki hukuki ve ekonomik zorlukları göstermektedir. Bu süreç, aynı zamanda yerel mülkiyet haklarıyla kültürel mirasın korunması arasındaki dengenin nasıl kurulduğuna dair önemli bir örnek teşkil eder.

Bakanlık destekli kazıların başlatılması, 2000'li yıllarda Türkiye'nin arkeolojik araştırmalara ayırdığı bütçenin artışıyla doğrudan ilişkilidir. Bu dönemde, AB üyelik sürecinin de etkisiyle kültürel mirasın korunmasına yönelik politikalar güçlendirilmiş, Magarsus gibi uzun süre ihmal edilen antik kentler de araştırma kapsamına alınmıştır.

Bölgesel Kalkınma ve Kültürel Miras İlişkisi

Magarsus'un Adana merkeze 49 km, Karataş merkeze ise 4 km mesafedeki konumu, Cumhuriyet döneminin bölgesel kalkınma politikaları açısından değerlendirildiğinde önemli sonuçlar ortaya çıkar. Çukurova'nın tarımsal kalkınmasına odaklanan politikalar, uzun süre arkeolojik mirasın geri planda kalmasına neden olmuştur. Ancak 1980'li yıllardan itibaren turizmin ekonomik bir sektör olarak önem kazanmasıyla, antik kentlerin potansiyeli yeniden keşfedilmeye başlanmıştır.

Ceyhan Nehri ağzındaki konumu nedeniyle Magarsus, antik dönemde olduğu gibi modern dönemde de stratejik bir öneme sahiptir. Cumhuriyet döneminde bölgenin endüstriyel gelişimi ve liman faaliyetleri, antik kentin korunması açısından hem fırsat hem de tehdit oluşturmuştur. Bu ikili durum, kültürel mirasın korunmasıyla ekonomik kalkınma arasındaki dengenin kurulmasında yaşanan zorlukları göstermektedir.

Sonuç ve Değerlendirme

Magarsus Antik Kenti'nin Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan serüveni, Türkiye'nin kültürel miras politikalarının evrimini gösteren önemli bir örnek olarak karşımızda durmaktadır. 2011 yılında başlayan sistematik kazılar, geç de olsa bu değerli mirasın bilim dünyasına kazandırılması açısından umut vericidir. Adana'nın bu antik hazinesi, gelecekte yapılacak araştırmalarla Türkiye'nin kültürel zenginliğine önemli katkılar sağlayacak potansiyele sahiptir.