Yılan Kalesi Adana: Ceyhan'ın Tarihi Hazinesi ve Osmanlı Dönemindeki Stratejik Önemi

Adana'nın Ceyhan ilçesinde yer alan Yılan Kalesi, Anadolu'nun en önemli Orta Çağ yapılarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kale, binlerce yıllık geçmişiyle Çukurova'nın stratejik önemini gözler önüne seren bir tarihi belgedir. Akademik araştırmalarım süresince, bu kalenin özellikle Kilikya Ermeni Krallığı dönemindeki rolünü incelediğimde, bölgenin jeopolitik konumunun ne denli kritik olduğunu bir kez daha anlamış bulunmaktayım.

Kalenin isimlendirilmesi de tarihsel süreç içinde değişiklik göstermiştir. 17. yüzyıl seyyahı **Evliya Çelebi tarafından, yöredeki ünlü Şahmaran Efsanesi'ne atfen "Şahmaran Kalesi"** olarak anılmıştır. Günümüzdeki Yılankale isminin de bu efsanevi kökenden geldiği düşünülmektedir.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Yılan Kalesi, Adana'nın Ceyhan ilçesine 13 km mesafede, E-5 karayoluna 3 km uzaklıkta, Ceyhan Ovası’na tamamen hakim sarp bir tepe üzerinde konumlanmıştır. Bu stratejik konum, kalenin tarih boyunca önemini korumasının temel nedenidir. Ovanın ve tarihi İpek Yolu'nun kontrolü açısından büyük avantaj sağlamıştır.

Tarihi Dönemler ve Kronolojik Gelişim

Kilikya Ermeni Krallığı Dönemi: Kalenin Doğuşu (12. Yüzyıl)

Akademik araştırmalar ve arkeolojik kanıtlar, bugün gördüğümüz Yılan Kalesi'nin ana yapısının Orta Çağ'da inşa edildiğini kesin olarak ortaya koymaktadır. Kale, **12. yüzyılda Kilikya Ermeni Krallığı'nın en güçlü hükümdarlarından biri olan Kral I. Levon tarafından** yaptırılmıştır. Bu dönemde kale, hem Çukurova Ovası'nın verimli topraklarını hem de stratejik öneme sahip tarihi İpek Yolu'nu kontrol altında tutmak gibi kritik bir askeri amaca hizmet etmiştir. Beden duvarlarında görülen Ermenice yazıtlar da bu dönemin en somut kanıtlarıdır.

Bizans, Haçlı Dönemleri ve Terk Ediliş

Kalenin stratejik önemi, Ermeni Krallığı sonrasında da devam etmiştir. Yapı, Haçlılar ve Bizanslılar tarafından da kullanılmış, bu dönemlerde çeşitli onarımlar görmüştür. Farklı dönemlere ait onarım izleri, duvar kalıntılarında hala gözlemlenebilmektedir. Kale, **1357 yılından sonra Ramazanoğlu Beyliği döneminde yavaş yavaş terk edilmiştir.**

Mimari Özellikler ve Arkeolojik Bulgular

Yılan Kalesi'nin mimari yapısı, birincil olarak Kilikya Ermeni Krallığı'nın kale mimarisi özelliklerini taşır. Yaklaşık 700 metrelik bir çevre suruna sahip olan kale, **üç avlulu kademeli bir plan üzerine kurulmuştur.** Bu plan, savunmayı katmanlaştıran sofistike bir Orta Çağ askeri mühendislik anlayışını yansıtır. Stratejik olarak yerleştirilmiş **sekiz adet iki katlı ve mazgallı burcu, çok sayıda sarnıcı ve üst avluda yer alan şapel kalıntısı**, kalenin hem askeri hem de sosyal yaşam merkezi olduğunu göstermektedir.

Kalenin kapı sistemi de oldukça zekice tasarlanmıştır. Kalenin meydanına üç kapıdan geçildikten sonra ulaşılır ve bu kapıların portatif merdivenlerle birbirine bağlanması fethi neredeyse imkansız hale getirir. Beden duvarlarının adeta dantel gibi işlenmiş olması ise yapıya ayrı bir sanat değeri katmaktadır.

Günümüzdeki Durum ve Koruma Çalışmaları

Yılan Kalesi, günümüzde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştır. Adana Müze Müdürlüğü'nün koordinasyonunda yürütülen restorasyon çalışmaları, kalenin gelecek nesillere aktarılması için büyük önem taşımaktadır.

Kültür turizmi açısından da önemli bir potansiyele sahip olan kale, Ceyhan ilçesinin tarihi turizm rotalarının başlıca duraklarından biridir. Ziyaretçiler için hazırlanan rehber materyalleri, kalenin tarihi önemini anlamalarına yardımcı olmaktadır.

Akademik Araştırmalar ve Kaynaklar

Yılan Kalesi üzerine yapılan akademik çalışmalar, özellikle son yirmi yılda yoğunlaşmıştır. Çukurova Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nün yürüttüğü projeler, kalenin tarihsel katmanlarının daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır.

Orta Çağ kaynakları ve seyahatnameler, kalenin idari ve askeri fonksiyonları hakkında zengin bilgiler sunmaktadır.

Sonuç

Yılan Kalesi Adana, Türkiye'nin tarihi mirasının önemli bir parçası olarak karşımızda durmaktadır. Ceyhan'ın bu Orta Çağ yapısı, binlerce yıllık geçmişiyle Anadolu'nun stratejik önemini gözler önüne sermektedir. Gelecek nesillere aktarılması gereken bu değerli miras, akademik araştırmalar ve koruma çalışmaları sayesinde yaşatılmaya devam etmektedir.