Antalya Kekova Adası: Demre'nin Batık Kent Hazinesi ve Likya Mirası

Antalya'nın Demre ilçesine bağlı Kekova Adası, Akdeniz'in en etkileyici arkeolojik ve doğal miraslarından birini barındıran, tarihsel katmanları su altında saklı bir coğrafyadır. Antalya'nın yaklaşık 200 km batısında konumlanan ve Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içinde yer alan bu ada topluluğu, antik Likya uygarlığının izlerini taşıyan Dolichiste (Dolkisthe, Kakava) kentinin kalıntılarıyla dikkat çeker. Kıyıya paralel uzanan 7.5 km uzunluğundaki ada, en geniş noktasında 1.8 km genişliğe ulaşır ve Kaleköy (Simena) ile Üçağız (Theimussa) açıklarında konumlanır.

Coğrafi Konum ve Jeolojik Yapı

Kekova Adası'nın dağlık yapısı, en yüksek noktası 180 metre olan topografyasıyla yerleşime elverişsiz bir karakter taşır ve günümüzde üzerinde daimi yerleşim bulunmamaktadır. Bölgenin jeolojik oluşumları ve oluklu kıyı hattı, Akdeniz havzasının tektonik hareketliliğinin somut kanıtlarını sunar. Ada topluluğunun pitoresk görünümü, kıyıya yapışık bir boğaz oluşturarak uzanan coğrafi konumuyla birleşerek, hem doğal hem de kültürel açıdan benzersiz bir peyzaj yaratır. Ulaşım yalnızca deniz yoluyla sağlanmakta, tekne turları genellikle Demre (Çayağzı) veya Kaş limanlarından hareket etmektedir.

Batık Kent Dolichiste: Su Altındaki Tarih

Kekova'nın tarihsel önemini belirleyen en kritik unsur, adanın kuzey tarafında yer alan ve MS 2. yüzyılda yaşanan yıkıcı depremler sonucu suya gömülen Batık Kent Dolichiste kalıntılarıdır. Bu depremler, Anadolu'nun güney kıyılarında yaygın bir yıkıma neden olmuş ve Likya Birliği'ne bağlı birçok kenti etkilemiştir. Teknelerden gözlemlenebilen su altı kalıntıları arasında dükkan temelleri, konut yapıları, merdiven basamakları, kanalizasyon sistemleri ve amforalar bulunmaktadır. Bu kalıntılar, antik dönem kent planlamasının ve gündelik yaşamın fiziksel izlerini taşıması bakımından Türkiye'nin tek batık kent örneği olarak su altı arkeolojisi açısından eşsiz bir değer taşır.

Adanın kuzeybatısında yer alan Tersane Koyu (Xera), antik dönemde tekne yapım merkezi olduğu düşünülen bir alandır. Burada kilise ve şapel kalıntıları, bölgenin Hristiyanlık dönemindeki dini önemini göstermektedir. Kekova Adası'nın karşısında, ana karada konumlanan Simena (Kaleköy), orta çağ kalesi, kaya mezarları ve su içindeki Likya tipi lahitleriyle dikkat çeker. Kalede kayaya oyulmuş 300 kişilik tiyatro ve tapınak kalıntıları, yerleşimin antik dönemdeki kültürel canlılığını yansıtır.

Bizans Dönemi ve Arap İstilaları

MS 2. yüzyıl depremlerinin ardından terk edilen Dolichiste, Bizans döneminde yeniden inşa edilmiş ve bölge önemli bir canlanma yaşamıştır. Bizans İmparatorluğu'nun Akdeniz hakimiyeti sürecinde Kekova ve çevresi, deniz ticareti ve savunma açısından stratejik bir konuma sahip olmuştur. Ancak 7. yüzyıldan itibaren başlayan Arap istilaları, bölgenin istikrarını derinden sarsmıştır. Arap akınları, Akdeniz kıyı yerleşimlerini hedef alan sistematik saldırılar düzenlemiş ve Kekova çevresindeki kentler bu baskı altında kalıcı olarak terk edilmiştir. Bu süreç, Bizans'ın Anadolu'daki kıyı kontrolünü kaybetmesinin yerel bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

Modern Dönem ve Ulusal Egemenlik

Kekova Adası'nın modern siyasi tarihi, Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemin karmaşık diplomatik süreçlerini yansıtır. İtalyan işgali sonrasında adanın hangi devlete ait olacağı uluslararası tartışmalara konu olmuş, 1932 yılında imzalanan anlaşma ile Kekova resmen Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır. Bu anlaşma, genç Cumhuriyet'in Akdeniz kıyılarındaki egemenlik haklarını pekiştiren önemli diplomatik kazanımlardan biri olarak tarihe geçmiştir.

Hamidiye Kruvazörü'nün Stratejik Sığınağı

Kekova'nın askeri tarih açısından en dikkat çekici anı, Balkan Savaşı sırasında 1913 yılında yaşanmıştır. Rauf Orbay komutasındaki Hamidiye Kruvazörü, düşman donanmasını aldatmak ve mürettebatın dinlenmesini sağlamak amacıyla Kekova Adası'nın yüksekliğinden faydalanarak bu sularda gizlenmiştir. Bu taktik manevra, Osmanlı donanmasının Akdeniz'deki harekat kabiliyetini ve coğrafi avantajları kullanma becerisini göstermesi bakımından önemlidir. Hamidiye'nin Kekova'daki varlığı, adanın stratejik konumunun modern dönemde de farkında olunduğunun somut bir kanıtıdır.

Arkeolojik Miras ve Likya Birliği

Kekova bölgesi, antik Likya Birliği şehirlerini kapsayan geniş bir tarihsel alanın parçasıdır. Bölgede yer alan kentler şunlardır:

• Simena (Kaleköy): Orta çağ kalesi ve kayaya oyulmuş tiyatrosuyla öne çıkan yerleşim
• Teimussa (Üçağız): Kekova'nın doğusunda konumlanan antik liman kenti
• Aperlai: Likya Birliği'nin deniz ticaretinde önemli rol oynayan kent
• Dolichiste: Batık kent kalıntılarıyla bilinen, MS 2. yüzyıl öncesi yerleşim

Bu kentler, Likya uygarlığının siyasi örgütlenmesi olan Birlik yapısı içinde özerk yönetim birimleriydi. Bölge genelinde görülen Likya tipi lahitler, hem karada hem de su içinde, bölgenin ölü gömme geleneklerinin ayırt edici özelliklerini yansıtır. Bu lahitler, Likya mimarisinin özgün karakterini ve bölgenin kültürel sürekliliğini gösteren somut kanıtlardır.

Koruma Statüsü ve UNESCO Süreci

Kekova Adası ve çevresi, 2000 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer almaktadır. Bu statü, bölgenin evrensel değerinin uluslararası düzeyde tanınmasını sağlamış ve koruma önlemlerinin güçlendirilmesine zemin hazırlamıştır. Batık şehir üzerinde yüzme ve dalış yasağı, arkeolojik kalıntıların korunması amacıyla uygulanmakta, ziyaretçiler kalıntıları yalnızca teknelerden gözlemleyebilmektedir. Yüzme molaları Tersane Koyu ve Akvaryum Koyu gibi izinli noktalarda verilmektedir.

Bölgenin ekolojik zenginliği de koruma statüsünü destekleyen önemli bir faktördür. 26'sı endemik olmak üzere 272 bitki türü, yaban keçisi ve yaban domuzu dahil 20 memeli türü, 96 kuş türü ve denizde sıklıkla görülen Caretta caretta (deniz kaplumbağaları) bölgenin biyolojik çeşitliliğini oluşturur.

Tarihsel Değerlendirme: Katmanlaşan Zamanın Tanığı

Kekova Adası, Anadolu'nun Akdeniz kıyılarında tarihsel sürekliliğin ve doğal afetlerin insan yerleşimleri üzerindeki etkisinin en çarpıcı örneklerinden birini sunar. Antik Likya döneminden Bizans'a, Arap istilaları sürecinden Osmanlı'nın son dönemine, oradan da Cumhuriyet'in kuruluş yıllarına uzanan tarihsel katmanlar, bu küçük ada topluluğunda somutlaşır. MS 2. yüzyıl depremlerinin yarattığı yıkım ve sonrasındaki Bizans canlanması, Akdeniz havzasının tektonik ve siyasi dinamiklerinin yerel ölçekteki yansımalarıdır. Arap istilaları sonrası terkedilme süreci, bölgenin stratejik öneminin kaybedilmesinden ziyade, güvenlik koşullarının değişmesiyle açıklanabilir. 1932 anlaşması ve Hamidiye Kruvazörü'nün 1913'teki varlığı, Kekova'nın modern dönemde de askeri ve diplomatik açıdan göz ardı edilemez bir coğrafya olduğunu kanıtlar. Bugün UNESCO Geçici Listesi'ndeki konumuyla Kekova, geçmişin izlerini koruma sorumluluğunun ve kültürel mirasın evrensel değerinin altını çizen bir alan olarak öne çıkmaktadır.