Antalya Alanya Alara Han: Selçuklu Mimarisinin Akdeniz'deki İncisi

Selçuklu Sultanının Akdeniz Kıyısındaki Eseri

Antalya'nın Alanya ilçesinin 37 kilometre batısında, Okurcalar Beldesi sınırlarında yer alan Alara Han, Anadolu Selçuklu mimarisinin en özgün örneklerinden birini oluşturmaktadır. Sultan I. Alâeddin Keykubad tarafından 1231-1232 yılları arasında inşa ettirilen bu muhteşem yapı, tarihi İpek Yolu üzerindeki ilk konaklama merkezi olarak kervan ticaretinin nabzını tutmuştur.

Alara Çayı kıyısında kurulmuş olan han, şırıl şırıl akan derenin sesi eşliğinde ziyaretçilerini karşılarken, tam karşısında yükselen Alara Kalesi ile birlikte eşsiz bir manzara sunmaktadır. 2.000 metrekare alan üzerinde kesme iri taşlarla inşa edilen yapı, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planıyla sultan hanları arasında farklı bir mimari kimlik sergilemektedir.

Eşsiz Mimari Tasarım ve Sanat Eserleri

Alara Han'ın en dikkat çekici özelliği, yolcular ile hayvanların konakladığı yerlerin birbirinden ayrı tutulduğu eş odaklı mimari planıdır. Ana cephe olan kuzeydoğu cephesinin ortasında, dikdörtgen planlı iki kulenin arasındaki basık kemerli kapıdan girilen yapı, kare planlı küçük bir avluyla ziyaretçilerini karşılamaktadır. Koridorun uzun kenarları boyunca karşılıklı yerleştirilmiş oda ve eyvanlar, tüccarların hem dinlenebileceği hem de hayvanlarını denetleyebileceği pencereli odacıklar sunmaktadır.

Yapının sanat değeri, girişindeki muhteşem kitabeyle doruk noktasına ulaşmaktadır. Yuvarlak kemerli ve profilli çerçeve içerisinde yer alan bu kitabe, Sultan Keykubad'ı "Arab ve Acem Sultanlarının Efendisi" ve "Rum'un, Şam'ın, Ermenilerin ve Frankların Sultanı" unvanlarıyla zikretmektedir. Kitabenin altında simetrik olarak yerleştirilmiş aslan başlı taş konsollar, Selçuklu sanatının güç ve kudret sembolizmini yansıtmaktadır.

Avlunun doğu kanadındaki çeşme eyvanı, yekpare taştan oyma istiridye formlu kavsarasıyla büyüleyici bir görünüm sergilemektedir. Galerilerin kemer ayaklarına yerleştirilmiş aslan başlı konsollar, hanın aydınlatmasını sağlayan kandillerin konulduğu işlevsel sanat eserleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Taş Ustalarının İzleri

Yapının inşaatında kullanılan düzgün kesme taşların bazılarında, dönemin taşçı ustalarının bıraktığı grafiti işaretler bugün bile görülebilmektedir. Duvar örgüsü arasında sıva üzerine yapılmış kırmızı boyalı zikzak desenleri, Selçuklu sanatının renk kullanımına dair değerli ipuçları sunmaktadır. Kapalı mekânları örten sivri beşik tonozlar ve avluyu çevreleyen revakların kalın kesme taş payeler üzerine oturması, yapının mühendislik harikası niteliğini ortaya koymaktadır.

Hanın güneydoğu cephesi, yükselen toprak tepenin yamacına yakın inşa edildiği için istinat duvarı işlevi görmüş, bu bölümde kaba yonu ve moloz taşlar kullanılmıştır. Diğer cepheler ise belirli aralıklarla yerleştirilmiş üçgen prizmal formlu payandalarla desteklenmiş, saçak kotunda yükselen dendanlar mazgal dişleri halinde bütün çatıyı dolaşmıştır.

Ribat'tan Günümüze Uzanan Miras

Alara Han, kitabesindeki kayıtlara göre Sultan'ın Alanya, Antalya ve Konya güzergâhlarındaki seyahatleri sırasında ordusunun konaklaması amacıyla inşa edilmiş bir ribat özelliği taşımaktadır. İçerisinde mescit, çeşme, hamam, nöbetçi kulübesi ve servis mekânları bulunan han, dönemin sosyal yaşamının tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır.

Günümüzde restore edilerek ziyarete açılan Alara Han, hem tarihi dokusunu korumuş hem de modern kullanım alanları kazanmıştır. Define avcıları tarafından çeşme eyvanının döşemesi, sekiler ve çeşme yalağının tahrip edilmiş olması, kültürel mirasımızın korunması konusundaki duyarlılığın önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Buna rağmen yapının nöbetçi kulübesi özelliğini koruması, Selçuklu döneminin askeri mimari geleneğinin günümüze ulaşan nadir örneklerinden birini oluşturmaktadır.

Alara Han, Anadolu Selçuklu sanatının Akdeniz kıyılarındaki en önemli temsilcilerinden biri olarak, geçmişin ihtişamını bugüne taşıyan eşsiz bir kültürel hazine niteliğindedir.