Antalya Alanya Alara Han: Selçuklu Sultanı Keykubad'ın İpek Yolu Mirası

Selçuklu Mimarisinin Akdeniz'deki İncisi

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Okurcalar Beldesi'nde, Çakallar Köyü sınırları içerisinde yer alan Alara Han, Anadolu Selçuklu mimarisinin en özgün örneklerinden birini teşkil etmektedir. Sultan I. Alâeddin Keykubad'ın 1231-1232 yılları arasında inşa ettirdiği bu tarihi yapı, Alanya ilçe merkezinin 37 kilometre batısında, Alara Çayı kıyısındaki düzlükte konumlanmıştır.

Tarihi İpek Yolu üzerindeki bu kervansaray, Alanya-Konya kervan yolunun ilk konaklama merkezi olarak stratejik bir konuma sahiptir. Yapının inşa kitabesinde Sultan Keykubad'ın "Arab ve Acem Sultanlarının Efendisi" ile "Rum'un, Şam'ın, Ermenilerin ve Frankların Sultanı" unvanlarıyla anıldığı görülmektedir. Bu unvanlar, dönemin siyasi coğrafyasındaki Selçuklu hegemonyasının kapsamını gözler önüne sermektedir.

Mimari Özellikleri ve Plan Düzeni

Alara Han, 2.000 metrekare alan üzerinde kesme iri taşlarla inşa edilmiş olup, kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir oturum alanına sahiptir. Sultan hanları arasında yer almasına rağmen, mimari açıdan diğer örneklerden farklılık göstermektedir. Ana cephe dışındaki kuzeybatı ve güneybatı cepheler, belirli aralıklarla yerleştirilmiş üçgen prizmal formlu payandalarla desteklenmiştir.

Yapının en dikkat çekici özelliği, yolcular ile hayvanların konakladığı yerlerin birbirinden ayrı tutulduğu eş odaklı mimari planıdır. Kervansaray odalarında, tüccarların hayvanlarını denetleyebilmesi için ahırlara açılan pencereler bulunmaktadır. Kuzeydoğu cephesinin ortasında, dikdörtgen planlı iki kulenin arasındaki basık kemerli kapıdan girilen yapının iç düzenlemesi, kare planlı küçük bir avlu etrafında organize edilmiştir.

Sanat Eserleri ve Dekoratif Unsurlar

Hanın sanat değeri, yalnızca mimari planıyla sınırlı değildir. Giriş kapısının üzerindeki inşa kitabesi, yuvarlak kemerli ve profilli bir çerçeve içerisinde yer almaktadır. Kitabenin altında simetrik olarak yerleştirilmiş aslan başlı taş konsollar, dönemin taş işçiliğinin inceliğini yansıtmaktadır.

Avlunun doğu kanadındaki çeşme eyvanı, yekpare taştan oyma istiridye formlu kavsarayla örtülü bir çeşme nişi barındırmaktadır. Galerilerin kemer ayaklarına yerleştirilmiş aslan başlı taş konsollar, hanın aydınlatmasını sağlayan kandillerin konulduğu yapı elemanları olarak işlev görmüştür. İnşaatta kullanılan düzgün kesme taşların bazılarında grafiti olarak taşçı işaretlerine ve duvar örgüsü arasında sıva üzerine yapılmış kırmızı boyalı zikzak desenlerine rastlanmaktadır.

İşlevsel Mekânlar ve Hizmet Birimleri

Alara Han, dönemin kervansaray mimarisinin gerektirdiği tüm işlevsel mekânları bünyesinde barındırmaktadır. Yapı içerisinde mescit, çeşme ve hamam, nöbetçi kulübesi, servis mekânları ve yolcuların kalacağı odacıklar bulunmaktadır. Koridorun uzun kenarı üzerinde karşılıklı yerleştirilmiş oda ve eyvanlardan oluşan plan düzenlemesi, mekânların koridora açılmasını sağlamaktadır.

Kapalı mekânların üst örtüsü sivri beşik tonozla kaplıdır ve avluyu çevreleyen revaklar, kalın kesme taş payeler üzerine oturmaktadır. Yapının güneydoğu cephesi, yükselen toprak tepenin yamacına yakın inşa edildiği için istinat duvarı işlevi görmekte olup, bu bölüm kaba yonu ve moloz taşlarla örülmüştür.

Tarihsel Bağlam ve Kültürel Önemi

Alara Han, Sultan I. Alâeddin Keykubad'ın Akdeniz politikasının somut bir yansımasıdır. Kitabesinde yapının Alanya, Antalya ya da Konya güzergâhlarındaki seyahatleri sırasında ordusunun konaklaması amacıyla inşa edilmiş bir ribat olarak kaydedilmiş olduğu düşünülmektedir. Bu özellik, hanın yalnızca ticari değil, aynı zamanda askeri bir işlev de üstlendiğini göstermektedir.

Anadolu Selçuklu dönemi hanları içerisinde eş odaklı mimari planı temsil eden bu yapı, dönemin ticaret ağının ve ulaşım sisteminin önemli bir halkasını oluşturmaktadır. Alara Kalesi'ne 800 metre uzaklıkta konumlanan han, savunma sistemiyle de organik bir bütünlük sergilemektedir.

Günümüzdeki Durumu ve Koruma Sorunları

Günümüzde restore edilerek restoran ve alışveriş merkezi olarak kullanılan Alara Han, ziyaretçilere açık durumdadır. Ancak yapı, define avcıları tarafından çeşme eyvanının döşemesi, sekiler ve çeşme yalağının tahrip edilmesi gibi koruma sorunlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Nöbetçi kulübesi özelliğini koruyan yapının, tarihi değerinin korunması açısından sürekli bakım ve denetim gerektirdiği açıktır.

Alara Han, Selçuklu mimarisinin Akdeniz havzasındaki en önemli temsilcilerinden biri olarak, Anadolu'nun ticari ve kültürel tarihinin anlaşılmasında kritik bir rol oynamaktadır. Sultan hanları arasındaki özgün konumu ve mimari özellikleriyle, dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısına dair değerli ipuçları sunmaktadır.