Antalya Alanya Kızılkule: Alanya'nın Selçuklu Dönemi Savunma Mimarisi Şaheseri

Antalya'nın Alanya ilçesinde, liman girişinde yükselen Kızılkule, 1226 yılında Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubat tarafından inşa ettirilen ve dönemin askeri mimari anlayışını yansıtan eşsiz bir yapıdır. Sekizgen planlı bu savunma kulesi, limanı, tersaneyi ve kaleyi denizden gelecek saldırılara karşı korumak amacıyla stratejik bir noktaya konumlandırılmıştır. Mimarı Ebu Ali Reha el Kettani, aynı zamanda Sinop Kalesi'ni de inşa eden Halepli bir yapı ustasıdır ve bu eser, onun Anadolu Selçuklu mimarisine katkılarının somut bir kanıtıdır.

Mimari Yapı ve Savunma Stratejisi

Kızılkule, eğimli bir arazide ana kaya üzerine kurulmuş olup, doğu yönünden 33 metre, batı yönünden ise 30 metre yüksekliğe sahiptir. 29 metre çapındaki sekizgen planı, her bir duvarın 12,5 metre genişliğinde olmasıyla simetrik bir geometri oluşturur. Bu plan tipi, Ortaçağ askeri mimarisinde savunma açısından stratejik bir tercih olarak değerlendirilmelidir; sekizgen form, düşman ateşine karşı daha geniş bir görüş açısı sağlarken, aynı zamanda yapısal dayanıklılığı artırmaktadır.

Kulenin savunma unsurları, dönemin savaş tekniklerine dair önemli ipuçları sunar. Yapıda 56 adet mazgal penceresi, 22 adet kaynar zift ve su dökme açıklığı ile 6 adet çörten bulunmaktadır. Bu açıklıklar, kuşatma sırasında düşmana karşı aktif savunma yapılmasını mümkün kılarken, çörtenler yağmur sularının yapıdan uzaklaştırılmasını sağlayarak yapısal bütünlüğün korunmasına katkıda bulunmuştur. Giriş kapısının küçük ve gösterişsiz tutulması, dar bir koridorla zemin kata ulaşılması ise askeri mimarlığın temel prensiplerine uygun bir tasarım anlayışını yansıtmaktadır.

Yapı Malzemesi ve İnşa Tekniği

Kulenin adını aldığı kızıl renk, yapı malzemesi seçimindeki pratik kaygılarla doğrudan ilişkilidir. Alt beden duvarlarında düzgün kesme kireç taşı ve devşirme malzeme olarak klasik dönem sütun gövdeleri kullanılmıştır. Bu devşirme malzeme kullanımı, Selçuklu döneminde yaygın bir uygulama olup, bölgedeki antik yerleşimlerin mimari mirasının yeniden değerlendirildiğini göstermektedir. Üst kısımlarda ise taşların yükseklere kaldırılmasındaki zorluklar nedeniyle pişmiş kırmızı tuğla tercih edilmiştir.

İnşa tekniğinde kullanılan malzemeler, dönemin yapı bilgisinin gelişmişliğine tanıklık eder:

• Harç Karışımı: Yumurta akı kullanılarak sağlamlık artırılmış, bu organik bağlayıcı malzeme yapının yüzyıllar boyunca ayakta kalmasını sağlamıştır.
• Dış Yüzey Kaplama: Yumurta sarısı sürülerek hem koruyucu bir tabaka oluşturulmuş hem de karakteristik kızıl renk elde edilmiştir.
• Taş İşçiliği: Düzgün kesme taşların kullanımı, yapının estetik değerini artırırken yapısal bütünlüğü de güçlendirmiştir.

Tarihsel Dönüşüm ve Kültürel İşlev

Kulenin cephelerinde yer alan kitabeler, yapının tarihsel kimliğini belgeleyen birincil kaynaklardır. Kuzey cephede "Allah'a minnet" yazısı ve 1226 tarihli dört satırlık inşa kitabesi, güney cephede başka bir inşa kitabesi, giriş kapısının sağında ise usta kitabesi bulunmaktadır. Bu epigrafik veriler, yapının inşa sürecini ve dönemin siyasi-dini atmosferini anlamak açısından kritik öneme sahiptir.

1950'li yıllarda gerçekleştirilen onarım çalışmaları, kulenin fiziksel bütünlüğünün korunmasını sağlamıştır. 1979 yılında Etnografya Müzesi olarak ziyarete açılmasıyla yapı, yeni bir işlev kazanmış ve kültürel bellek mekânına dönüşmüştür. Giriş katında sergilenen Alanya yöresine özgü halı, kilim, giysi, mutfak gereçleri, silahlar, tartı aletleri ve Yörük çadırı gibi etnografik eserler, bölgesel kültürün maddi unsurlarını gelecek kuşaklara aktarma işlevi görmektedir.

Mekânsal Düzenleme ve İç Organizasyon

Kule, beş katlı bir düzenlemeye sahiptir: zemin kat, birinci kat, asma kat, açık kat ve açık teras. Bu dikey organizasyon, hem askeri işlevselliği hem de gündelik yaşam gereksinimlerini karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Merkezdeki sekizgen ayağın üstünde, birinci kat boyunca yükselen büyük bir su sarnıcı bulunur; sarnıcın ağzı açık terastadır. Bu su depolama sistemi, kuşatma durumlarında kulenin uzun süre dayanabilmesini sağlayan kritik bir altyapı unsurudur.

Birinci kata ışık sağlayan 16 adet havalandırma bacası, yapının iç mekân konforunu artıran bir tasarım detayıdır. Güneş ışığının bu bacalardan birinci kata kadar ulaşması, doğal aydınlatma ve havalandırma açısından önemli bir çözümdür. Birinci kattaki sur duvarında görülebilen büyük gemi graffitisi, yapının denizcilik faaliyetleriyle olan yakın ilişkisini ve dönemin gündelik yaşamına dair görsel bir belge niteliği taşımaktadır.

Kültürel Miras ve Günümüzdeki Önemi

Kızılkule, Selçuklu sanatının eşsiz örneklerinden biri olarak Alanya'nın simgesi haline gelmiştir. 1992-2005 yılları arasında 250.000 TL'lik banknotların arka yüzünde yer alması, yapının ulusal düzeyde tanınırlığını ve sembolik değerini pekiştirmiştir. Kulenin en üst katından izlenebilen kentin doğu yakası ve tarihi yarımada manzarası, ziyaretçilere hem estetik bir deneyim hem de tarihsel perspektif sunmaktadır.

Günümüzde kule, Etnografya Müzesi işlevinin yanı sıra resim sergisi ve konser gibi kültürel etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır. Bu çok işlevli kullanım, tarihi yapıların korunması ve yaşatılması açısından önemli bir model oluşturmaktadır. Ziyaretçilerin merdivenleri kullanarak üst katlara çıkması, yapının dikey organizasyonunu deneyimlemelerine olanak tanırken, akşam ışıklandırmasıyla kulenin görsel etkisi daha da güçlenmektedir.

Sonuç olarak, Kızılkule, Anadolu Selçuklu döneminin askeri mimari anlayışını, inşa tekniklerini ve kültürel değerlerini yansıtan çok katmanlı bir tarihi yapıdır. Yapının fiziksel özellikleri, kullanılan malzemeler, savunma stratejileri ve günümüzdeki işlevsel dönüşümü, tarih araştırmalarında disiplinler arası bir yaklaşımın gerekliliğini ortaya koymaktadır. Alanya şehir merkezinde, liman ve kale girişinde konumlanan bu sekizgen kule, hem yerel hem de küresel ölçekte Ortaçağ Akdeniz dünyasının askeri ve kültürel dinamiklerini anlamak için önemli bir kaynak teşkil etmektedir.