Antalya Ariassos Antik Kenti: Döşemealtı'nın Pisidya Hazinesi

Toros Dağları'nın Gizli Hazinesi: Ariassos

Antalya'nın Döşemealtı ilçesinde, Akkoç köyü yakınlarında yer alan Ariassos Antik Kenti, Toros dağlarının 900-1100 metre yüksekliğindeki yamaçlarında sessizce bekleyen bir arkeolojik hazinedir. Antalya şehir merkezinden yaklaşık 45-50 kilometre kuzeyde, Çubuk Geçidi'nin hemen batısında konumlanan bu antik Pisidya yerleşimi, Antalya kıyısını Anadolu Platosu'na bağlayan kritik geçiş noktalarından birinde kurulmuştur.

Stratejik Konumun Arkeolojik İzleri

Kazılarımızda ortaya çıkan bulgular, Ariassos'un coğrafi konumunun tesadüfi olmadığını göstermektedir. Kent, Çubukbeli boğazının batısında, bağlantı yolları üzerinde stratejik olarak yerleştirilmiş ve bu konumu sayesinde geçiş ücretleri ile haraç toplayarak yaşamını sürdürmüştür. Doğu-batı doğrultusunda uzanan ana caddeye paralel olarak kuzey yamaçta oluşturulan teraslar üzerine kurulan kent planı, antik dönem şehir planlamasının mükemmel bir örneğini sunmaktadır.

Anıtsal Şehir Kapısı: Zamanın Tanığı

Ariassos'u ziyaret eden herkesin ilk karşılaştığı yapı, kentin girişindeki vadinin başlangıcında yer alan üç kemerli anıtsal şehir kapısıdır. 5 metre yüksekliğindeki bu görkemli yapı, Bizans döneminden sonra terk edilmiş olmasına rağmen hemen hemen bütün olarak ayakta durmaktadır. Epigrafik çalışmalarımız, bu kapının üzerinde bir zamanlar dört heykelin bulunduğunu ortaya koymuştur. Kapıdan batıya doğru uzanan sütunlu cadde kalıntıları, kentin ana arterini oluşturmaktadır.

Nekropol Alanlarının Büyüleyici Dünyası

Ariassos'un en göz alıcı yapıları hiç şüphesiz anıtsal mezarlardır. Batı nekropolünde yaptığımız kazılarda, çift tonoz örtülü, iki krepisli stylobat üzerine oturmuş ortostatlı bir podyum üzerine yerleşmiş dokuz adet mozole tipi mezar ortaya çıkarmıştır. Bu mezar anıtları, kentin en görkemli kalıntıları olarak ziyaretçileri büyülemektedir. Nekropol alanlarında ayrıca kireç taşından yapılmış, yanları tabula ansatalı ve dar yüzleri Pisidya tipi kalkanlı lahitler de bulunmaktadır.

Kamu Yapılarının Arkeolojik Panoraması

Kent merkezinde yürüttüğümüz kazılarda, antik dönem kamu yaşamının izlerini taşıyan çok sayıda yapı ortaya çıkmıştır. Gymnasion, hamam ve nymphaion (çeşme) yapıları, kentin sosyal yaşamının merkezlerini oluşturmaktadır. Bouleuterion (meclis binası) kalıntıları, kentin yönetim yapısına dair önemli ipuçları vermektedir. Tiyatro kalıntıları ise kültürel yaşamın zenginliğini gözler önüne sermektedir. Su yolu ve sarnıç kalıntıları, antik dönem mühendislik bilgisinin gelişmişliğini kanıtlamaktadır.

Roma Yolu: Antik Ulaşım Ağının İzleri

Kentin batı yamacında, bugünkü Akkoç köyü yolunu keserek inen, düzgün döşenmiş iri bloklarla yapılmış antik Roma yolu kalıntısı, Ariassos'un ulaşım ağındaki önemini gözler önüne sermektedir. Bu yol, Termessos tarafından Ariassos'un batı kapısına uzanmakta ve antik dönem ticaret yollarının bir parçasını oluşturmaktadır.

Tarihi Katmanların Derinliği

Stratigrafik kazılarımız, Ariassos'un çok katmanlı tarihini ortaya koymaktadır. Kentin MÖ 3000'li yıllarda kuzeyden göçen İskitler içindeki Etrüsk Boyları tarafından kurulduğu düşünülmektedir. Resmi kuruluş yılı ise Manlius Vulso'nun seferi ve Apameia Barışı'yla bağlantılı olarak MÖ 189-188 yılıdır. Aslen Seleukos İmparatorluğu'na ait olan kent, MÖ 189'da Helenistik Bergama Krallığı'na geçmiştir. Numismatik bulgularımız, kentin MÖ 1. yüzyıldan Gallienus dönemine (MS 253-267) kadar sikke basımına devam ettiğini göstermektedir.

Ekonomik Yaşamın Arkeolojik Kanıtları

Seramik analizlerimiz ve diğer buluntular, antik dönemde kentte bağcılık, şarapçılık ve zeytinyağı üretiminin yapıldığını ortaya koymaktadır. Bu ekonomik faaliyetler, kentin coğrafi konumunun sağladığı avantajlarla birleşerek Ariassos'u bölgenin önemli ticaret merkezlerinden biri haline getirmiştir.

Erken Hristiyanlık Dönemi İzleri

Geç Antik Dönem'e ait bulgularımız, Ariassos'un dini açıdan da önemli bir merkez olduğunu göstermektedir. Bizanslı coğrafyacı Hierokles tarafından Pamphylia Eyaleti'nde piskoposluk merkezi olarak gösterilmiş olan kent, kilise belgelerinde 12. yüzyıla kadar Pamphylia Bölgesi'nin piskoposluğu olarak adlandırılmaktadır. Şehir kapısı ile çeşme binası arasındaki sütunlu cadde üzerinde iki, kentin kuzeybatı bölümünde ise bir adet olmak üzere üç küçük kilise binası tespit edilmiştir.

Ariassos Antik Kenti, Geç Roma döneminde muhtemelen deprem sonucu yıkılmış ve terk edilmiştir. Bizans döneminden sonra kentte yaşam sona ermiş olsa da, günümüze ulaşan kalıntıları antik Pisidya medeniyetinin görkemli mirasını yaşatmaya devam etmektedir.