Antalya Arykanda Antik Kenti: Finike'nin Teraslar Üzerindeki Arkeolojik Hazinesi

Bey Dağları'nın Eteklerindeki Antik Yerleşim

Antalya'nın Finike ilçesinde, deniz seviyesinden yaklaşık 1000 metre yükseklikte konumlanan Arykanda Antik Kenti, Likya uygarlığının en etkileyici kalıntılarından birini oluşturmaktadır. Likya dilinde "Ary-ka-wanda" olarak adlandırılan bu antik yerleşim, "yüksek kayalığın yanındaki yer" anlamını taşır ve bu isim, kentin coğrafi konumunu mükemmel şekilde tanımlar.

Şahinkaya olarak bilinen sarp kayalık yüzeyinin dibinden başlayan, güneye eğimli arazi üzerinde kademeli teraslar halinde düzenlenmiş olan Arykanda, Bey Dağları'nın güneyinde tipik bir yamaca kurulmuştur. Bu stratejik konum, kente tüm vadiyi gören panoramik bir manzara kazandırırken, zengin su kaynaklarının etkisiyle güvenli bir konaklama ve dinlenme merkezi özelliği de sağlamıştır.

Antik Su Mühendisliğinin Şaheseri

Arykanda'nın en dikkat çekici özelliklerinden biri, şehrin su ihtiyacını karşılayan mühendislik harikası tesisleridir. Aykırıçay'ın çıktığı yerdeki sarp kaya yüzeylerine oyulmuş dört ayrı seviyedeki kanallar, büyük bir beceri ve su mühendisliği örneği sergiler. Bu sistem, antik dönemde kentin su ihtiyacını güvenilir şekilde karşılarken, günümüzde de mühendislik tarihinin önemli örnekleri arasında yer almaktadır.

Kademeli Terasların Mimari Zenginliği

Kent, Akropol ve Aşağı Şehir olmak üzere iki ana bölümde organize edilmiştir. En üst seviyede yer alan Stadion, Hellenistik döneme ait olup 106x17 metre ölçülerinde bir koşu parkuru şeklinde tasarlanmıştır. Sadece bir uzun kenarında oturma sıraları bulunan bu yapı, antik spor kültürünün izlerini taşır.

Stadionun bir alt terasında konumlanan Tiyatro, bölgenin en iyi korunmuş tiyatrolarından biridir. MÖ 1. yüzyılda inşa edilen bu yapı, 20 oturma sırasına sahip olup 7 bölüme ayrılmıştır. Küçük boyutlarına rağmen mükemmel korunmuş durumu ile ziyaretçileri etkilemektedir.

En alttaki terasta yer alan Hamam-Gymnasium Kompleksi, kentin en görkemli ve en iyi korunmuş yapısıdır. Çatı hizasına kadar ayakta kalmış büyük hamam, spor salonuyla aynı kompleks içinde yer alır. Kentte toplam yedi adet hamam yapısının bulunması, Arykanda'nın kıyıdan gelen turistler için önemli bir çekim merkezi olduğunu düşündürmektedir.

Kültürel ve Sanatsal Kalıntılar

Agora, en alttaki terasta Odeon'un yanında konumlanmış olup Pamfilya bölgesinin en iyi korunmuş agoralarından biridir. Ortasında Tyche Tapınağı kalıntıları bulunan bu alan, antik dönemin ticari ve sosyal yaşamının merkezi konumundaydı.

MS 2. yüzyıla tarihlenen Odeon, iç kısmı renkli mermerlerle kaplı çok süslü bir yapıydı. Kazılarda keşfedilen ve şimdi Antalya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen İmparator Hadrianus'un portresi, bu yapının giriş kapısı üzerinde yer almaktaydı. Odeonun iç duvarları, orkestrası ve oturma yerleri bir zamanlar renkli mermerlerle kaplıydı.

Kentin güneydoğu ve güneybatısında "Doğu Nekropolü" olarak isimlendirilen mezar alanı, MS 2. yüzyıla ait tonozlu, anıtsal mezarlarla dikkati çeker. Birbirine teras görevi gören bu mezar odaları zengin süslemelere sahiptir ve dönemin ölü gömme geleneklerini yansıtır.

Tarihsel Süreç ve Arkeolojik Keşifler

Arykanda'da ele geçen Geç Kalkolitik-Erken Bronz çağı baltaları, bölgenin yoğun iskân edildiğine işaret etmektedir. Ancak taş balta dışındaki bulgularla şehir tarihi MÖ 5. yüzyıldan öncesine götürülemez. En erken kalıntılar MÖ 6. veya 5. yüzyıllara aittir.

Kent, MÖ 5. yüzyılda yerli beyler Kuprili ve Aquwami'ye ait sikkelerle Pers egemenliğini yansıtmış, ardından Limyra Beyi Perikles'in egemenliğine girmiş olabilir. İskender'in ölümünden sonra Ptolemaioslar'ın ve Seleukoslar'ın eline geçen kent, Apemea Barışı'ndan sonra Rodos'un kontrolüne girmiştir.

MS 43'te İmparator Klaudius döneminde Likya bölgesi Pamphylia ile birlikte Roma'ya bağlanmıştır. Kent en parlak dönemini MS 2. ve 3. yüzyıllarda yaşamış, bu dönemde kereste ticareti ile zenginleşmiş olabilir. MS 240 yılındaki büyük depremden sonra kısmen onarılan kent, Bizans egemenliği sırasında "Akalanda" veya "Orykanda" adıyla anılmış ve 11. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür.

Arkeolojik kazılar 1838'de Charles Fellows'un ziyaretiyle başlamış, 1972-1979 yılları arasında Prof. Dr. Cevdet Bayburtluğlu ve Jale İnan tarafından sistematik olarak yürütülmüştür. Bu kazılar, kentin tarihsel gelişimi ve mimari özelliklerinin anlaşılmasında kritik rol oynamıştır.

Günümüzdeki Önemi ve Ziyaret Deneyimi

Arykanda Antik Kenti, 2009 yılında Likya Uygarlığı Antik Kentleri kapsamında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne önerilmiştir. Kademeli teraslar halinde düzenlenmiş yapısı, tarihi kalıntılarının yanı sıra panoramik manzarasıyla da büyüleyici bir deneyim sunar.

Çam ve sedir ağaçları arasında konumlanan antik kent, ziyaretçilere güneşin etkisini fazla hissetmeden keşif yapma imkanı tanır. Finike'den yaklaşık 30 kilometre mesafede, Arif köyü yakınlarında yer alan bu arkeolojik hazine, her gün ücretsiz olarak ziyarete açıktır ve Antalya bölgesinin en değerli kültürel mirasları arasında yer almaktadır.