Antalya Etenna Antik Kenti: Manavgat'ın Dağlardaki Pisidya Hazinesi

Antalya'nın Manavgat ilçesine bağlı Sırtköy yakınlarında, denizden yaklaşık 900 metre yükseklikte konumlanan Etenna Antik Kenti, çam ormanları arasında gizlenmiş bir akropol yerleşimidir. Yöre halkının Dede Kalesi olarak adlandırdığı bu antik yerleşim, Manavgat merkezine 31 kilometre uzaklıkta, Sırtköy'ün 250-500 metre kuzeyindeki dik bir yamaçta kurulmuştur. Pamfilya coğrafyasında yer almasına karşın, kent mimari ve kültürel özellikleriyle tipik bir Pisidya kenti karakteri taşır.

Tarihi Kimlik ve Epigrafik Keşifler

Etenna'nın tarihi hakkında elimizdeki veriler sınırlı olmakla birlikte, kentin çevresindeki diğer akropol yerleşimleriyle benzer bir kronolojik seyir izlediğini biliyoruz. MÖ 218 yılına ait antik kayıtlar, Etenna halkının "Side'nin yukarısındaki Pisidya yaylalarında yaşayanlar" olarak tanımlandığını gösteriyor. Bu dönemde kent, Seleukos'u zorla elde etmek isteyen Ahaios'a yardım amacıyla tam 8.000 hoplit (ağır zırhlı piyade) sağlamıştır. Bu rakam, kentin askeri kapasitesi ve nüfus yoğunluğu hakkında önemli ipuçları sunuyor.

Kentin adının kesin olarak belirlenmesi ise 1984 yılında bulunan bir yazıt sayesinde mümkün olmuştur. Bu epigrafik buluntu, yerleşimin adının ETENNA olduğunu tartışmasız biçimde ortaya koymuştur. Geç Roma döneminde kent, Pamfilya Prima eyaleti sınırları içinde yer almış, ancak sonraki yüzyıllarda terk edilmiştir. Arkeolojik kazılarda ele geçen buluntular arasında, İç Anadolu'nun başka yerlerinde nadir görülen Klasik Yunan dönemine ait çanak çömlek parçaları özel bir önem taşımaktadır.

Mimari Kalıntılar ve Kazı Buluntuları

Etenna'da yürüttüğümüz arkeolojik çalışmalarda, kentin savunma mimarisinden kamusal yapılarına kadar geniş bir yelpazede kalıntılarla karşılaşıyoruz. Kenti çevreleyen şehir surları, ziyaretçilerin ilk dikkatini çeken ve en iyi korunmuş yapılar arasında yer alıyor. Bu surlar, kentin stratejik önemini ve savunma anlayışını yansıtan önemli veriler sunuyor.

Kentin güneyinde konumlanan Heroon, yüceltilmiş bir ölü için inşa edilmiş anıt mezar yapısıdır. Bu tür yapılar, antik dönemde toplumsal hiyerarşi ve ölü kültü hakkında değerli bilgiler içerir. Agora alanından doğuya doğru ilerlediğinizde, şehir surlarının dibinde Bizans döneminde inşa edildiği anlaşılan dörtgen planlı bir bazilika ile karşılaşırsınız. Bu yapının mahkeme salonu olarak da kullanıldığına dair mimari kanıtlar bulunmaktadır.

Kentte tespit edilen diğer önemli yapılar şunlardır:

• Agora: Kentin ticari ve sosyal yaşamının merkezi
• Kilise: Hristiyan dönemine ait ibadet yapısı
• Hamam: Roma dönemi yaşam kültürünün göstergesi
• Kaya mezarları: Yerel gömü geleneklerini yansıtan yapılar
• Sarnıçlar: Kentin su yönetim sisteminin parçası olan kapalı su depoları

Sikke Üretimi ve İkonografik Özellikler

Etenna, Selge'den sonra sikke basan ikinci Pisidya kenti olarak numismatik açıdan büyük önem taşır. Kentte basılan sikkelerin ikonografisi, yerel kültür ve inanç sistemleri hakkında benzersiz bilgiler sunuyor. Sikkelerin ön yüzünde çift balta ve bıçakla dövüşen iki adam tasviri yer alırken, arka yüzde iki elinde kıvrılmış yılan tutan su perisi Nymph Etenna betimlenmiştir.

Bu ikonografik seçimler tesadüfi değildir. Çift balta, Anadolu'da antik dönemlerden beri kutsal bir sembol olarak kullanılmıştır. Dövüşen figürler, kentin savaşçı kimliğini vurgularken, Nymph Etenna tasviri kentin su kaynaklarıyla olan ilişkisini ve yerel mitolojik inançları yansıtmaktadır. Bu sikkeler, günümüzde müze koleksiyonlarında ve özel koleksiyonlarda önemli numismatik değer taşımaktadır.

Hristiyan Dönemi ve Piskoposluk Merkezi

Etenna Piskoposluğu, Side metropolitliğine bağlı bir yardımcı piskoposluk olarak Hristiyanlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kentte bulunan kilise ve bazilika kalıntıları, bu dini yapılanmanın fiziksel izlerini taşımaktadır. Tarihi kayıtlar, Etenna piskoposlarının çeşitli konsillere katıldığını göstermektedir:

• Troilus (381): İlk dönem piskoposu
• Eutropius (431): Efes Konsili'ne katılım
• Eudoxius (451): Kadıköy Konsili temsilcisi
• Ioannes (787): İkinci İznik Konsili'nde görev
• Petrus (879): Geç dönem piskoposu

Günümüzde Katolik Kilisesi tarafından unvan piskoposluğu olarak listelenen Etenna, dini tarih araştırmaları için önemli bir referans noktası olmaya devam etmektedir.

Stratejik Konum ve Ticaret Yolları

Etenna'nın coğrafi konumu, antik dönemde stratejik önemini belirleyen temel faktördür. Kent, tarihi liman kenti Side'yi İç Anadolu'ya bağlayan Side-Kesik Beli Yol Sistemi üzerinde yer almaktadır. Bu antik yol, Sırtköy'den geçerek Etenna'ya ulaşır ve buradan iç bölgelere doğru devam eder. Deniz ticareti ile iç Anadolu arasındaki mal ve kültür akışının kontrol noktalarından biri olan bu konum, kentin ekonomik refahını ve askeri önemini açıklamaktadır.

Kentin yaklaşık 900 metrelik yüksekliği, hem savunma avantajı sağlamış hem de iklim koşulları açısından Pamfilya kıyı şeridine göre daha elverişli bir yaşam alanı sunmuştur. Çam ormanları arasındaki konumu, kereste ve diğer orman ürünleri açısından da ekonomik bir kaynak oluşturmuştur. Günümüzde bu doğal çevre, kent ve çevresini doğa yürüyüşü için ideal bir alan haline getirmektedir.

Kazının Anlattıkları

Etenna Antik Kenti, Antalya'nın Manavgat ilçesinde, Pisidya kültürünün Pamfilya coğrafyasındaki en önemli temsilcilerinden biridir. Çam ormanları arasında yükselen surları, sikke üretim geleneği, stratejik konumu ve Hristiyan dönemindeki piskoposluk merkezi kimliğiyle kent, çok katmanlı bir tarihi dokuya sahiptir. Arkeolojik kazılar ve epigrafik çalışmalar, bu antik yerleşimin gizemini her geçen gün biraz daha aydınlatmaktadır. Sırtköy'ün kuzeyindeki bu dik yamaçta, toprak altından çıkan her buluntu, Anadolu'nun zengin medeniyetler mozaiğine yeni bir parça eklemektedir.