Antalya Hamaxia Antik Kenti: Alanya'nın Helenistik Sanat Hazinesi

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Elikesik Mahallesi'nde, dağlık arazinin en tepe noktasında yükselen Hamaxia Antik Kenti, Akdeniz kıyılarının gizli kalmış mimari ve sanatsal zenginliklerinden biridir. Hemaksia, Sinek Kalesi, Hisar Kalesi veya Anaxion adlarıyla da bilinen bu antik yerleşim, Pamfilya Bölgesi'nin doğusunda, Kilikya sınırlarına yakın stratejik bir konumda kurulmuştur. Alanya ilçe merkezine yaklaşık 12 kilometre kuzeybatısında, Antalya şehir merkezine ise 155 kilometre uzaklıkta yer alan kent, deniz tarafına bakan yamacından sunduğu Alanya, Gazipaşa ve Manavgat kıyı şeridi manzarasıyla ziyaretçilerini büyülemektedir.

Helenistik Dönem Mimarisi ve Kentsel Doku

Hamaxia'nın mimari yapısı, Helenistik dönemin kentsel planlama anlayışını yansıtan önemli kalıntılarla doludur. Kentin en tepe noktasında, rektogonal taşlardan inşa edilmiş Helenistik kule, hem savunma hem de gözetleme işlevi gören anıtsal bir yapıdır. Bu kulenin inşa tekniği, dönemin taş işçiliğindeki ustalığı gözler önüne sermektedir. Düzgün kesilmiş dikdörtgen blokların birbirine geçme sistemi, harç kullanılmadan bile yapının yüzyıllar boyunca ayakta kalmasını sağlamıştır.

Kentin en dikkat çekici mimari öğelerinden biri, yarım daire planlı eksedra yapılarıdır. Oturma sıraları halen ayakta duran ve yazıtlarla süslenmiş geniş eksedra, antik dönemin açık hava toplantı mekanlarının işlevselliğini ve estetik kaygısını bir arada sunar. Kentin kuzeyinde yer alan ikinci eksedra ise, Hamaxia'nın kamusal yaşamının ne denli zengin olduğunu göstermektedir. Bu yarım daire formlu yapılar, toplumsal toplanmaların, tartışmaların ve törenlerin gerçekleştiği mekanlar olarak antik kent yaşamının merkezinde yer almıştır.

Kenti çevreleyen sur duvarları, özellikle kuzey ve batı yönde iyi korunmuş durumdadır. Bu surlar, kentin savunma mimarisinin önemli örnekleridir ve yerleşimin stratejik konumunu pekiştiren unsurlardır. Önünde havuzu bulunan antik çeşme kalıntısı, kentin su yönetimi ve kamusal hizmetler konusundaki gelişmişliğini ortaya koymaktadır.

Hamaxia'nın kentsel dokusunu tamamlayan diğer yapılar arasında şunlar bulunmaktadır:

• Tapınak: Hermes ve Serapis kült alanı olarak kullanılan dini merkez
• Hamam: Roma dönemi yaşam kültürünün izlerini taşıyan sosyal alan
• Agora: Ticari ve toplumsal yaşamın kalbi
• Stadyum ve Tiyatro: Kültürel etkinliklerin gerçekleştiği mekanlar
• Nekropol: Mezar yapılarıyla zenginleştirilmiş ölüler kenti

Sanat Eserleri ve Yazıtlar: Kültün İzleri

Hamaxia'nın sanatsal zenginliği, nekropol alanında bulunan ostotekler (kül kutuları) ile somutlaşmaktadır. Bu ostoteklerin önemli bir bölümü bugün Alanya Müzesi'nde sergilenmekte ve antik dönem ölü gömme geleneklerinin sanatsal boyutunu yansıtmaktadır. Kül kutularının üzerindeki kabartmalar ve süslemeler, Helenistik ve Roma dönemlerinin ikonografik zenginliğini gözler önüne sermektedir.

Kentte bulunan yazıtlar, Hamaxia'nın toplumsal yapısı ve dini yaşamı hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Hamaxia'da yaşamış ailelerin isimlerini taşıyan onur yazıtları, kentin seçkin vatandaşlarını ve toplumsal hiyerarşiyi belgeleyen önemli kaynaklardır. Özellikle dikkat çekici olan, Hermes'in amblemi Kaduceus'un işlendiği yazıtlardır. Kanatları olan asanın etrafına sarılmış iki yılanın simgelediği bu amblem, ticaret ve habercilik tanrısı Hermes'e adanmış kült alanının varlığını kanıtlamaktadır.

Hermes ve Serapis kült alanının varlığı, Hamaxia'nın dini yapı kompleksinin çok tanrılı Helenistik inanç sistemini benimsediğini göstermektedir. Serapis, Mısır kökenli bir tanrı olarak Helenistik dönemde Akdeniz dünyasında yaygın bir kült haline gelmiş, Hamaxia gibi liman kentlerine yakın yerleşimlerde özel bir önem kazanmıştır.

Tarihi Katmanlar: Helenistik'ten Bizans'a

Hamaxia'nın kuruluşu MÖ 3. yüzyıla kadar uzanmakta, bazı kaynaklara göre ise kentin kökenleri MÖ 2. bin yıla dayanmaktadır. Antik coğrafyacı Strabon, Hamaxia'yı gemi yapımında kullanılan kerestelerin, özellikle sedir ağaçlarının bol olduğu bir merkez olarak tanımlamıştır. Bu özellik, kentin ekonomik yaşamında orman ürünleri ticaretinin ve gemi inşa sanayisinin ne denli önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

Strabon'a göre Hamaxia, gemi yapımında kullanılan kerestelerin ve sedir ağaçlarının bol olduğu bir yerdir.

Strabon'a göre Hamaxia, gemi yapımında kullanılan kerestelerin ve sedir ağaçlarının bol olduğu bir yerdir.

Kentin tarihi, Roma İmparatorluğu'nun en ünlü aşk hikayesiyle de bağlantılıdır. Rivayetlere göre, Marcus Antonius bu bölgeyi Kleopatra'ya hediye etmiştir. Bu anlatı, Hamaxia'nın stratejik ve ekonomik değerini vurgulayan önemli bir tarihi referanstır.

MS 100-200 yılları arasında Hamaxia, Coracesium (bugünkü Alanya) adlı büyük yerleşime bağlı küçük bir topluluk olarak yaşamını sürdürmüştür. Kent, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde kesintisiz yerleşim görmüş, her dönemin mimari ve kültürel izlerini bünyesinde barındırmıştır. Ancak ne yazık ki, Hamaxia'da detaylı ve geniş kapsamlı bir arkeolojik kazı çalışması henüz gerçekleştirilmemiştir. Bu durum, kentin sanatsal ve tarihi potansiyelinin tam olarak ortaya çıkarılamamasına neden olmaktadır.

Ziyaret Deneyimi ve Ulaşım

Hamaxia Antik Kenti'ne ulaşım, Alanya'dan Elikesik köyüne giden otobüslerle veya özel araçla sağlanabilmektedir. Elikesik köyünden antik kente kısa bir yürüyüşle ulaşılsa da, yolun olmadığı kayalık ve ağaçlık alandan zorlu bir tırmanış gerekmektedir. Kente yön gösteren levha veya tabela bulunmadığından, yerel halktan yol tarifi almak önemlidir. Araçla ziyaret edenler için Asar tarafından gidilmesi tavsiye edilmektedir.

Ören yerine giriş ücretsizdir ve ziyaret saati kısıtlaması bulunmamaktadır. Ancak ziyaretçilerin rahat ayakkabı giymesi şarttır; çünkü etraf taşlık ve dikenli bitkilerle kaplıdır. Maalesef alan bakımsız durumdadır ve defineciler tarafından tahrip edilmiş bölümler mevcuttur. Çöp sorunu da ziyaret deneyimini olumsuz etkileyen faktörler arasındadır.

Bununla birlikte, Hamaxia'nın deniz tarafına bakan yamacından izlenen Alanya ve Akdeniz manzarası eşsiz güzelliktedir. Bu panoramik görüntü, zorlu tırmanışın ödülü niteliğindedir ve fotoğraf tutkunları için unutulmaz kareler sunmaktadır.

Kültürel Miras ve Koruma Sorunları

Hamaxia, Pamfilya Uygarlığı'nın önemli yerleşim yerlerinden biri olarak kültürel mirasımızın değerli bir parçasıdır. Antik dönemde gemi yapımı için kereste ve sedir ağacı üretim merkezi olarak bilinen kent, Akdeniz ticaretinin ve denizcilik sanayisinin gelişiminde önemli rol oynamıştır. Kentin mimari kalıntıları, Helenistik dönem kentsel planlamasının ve inşaat tekniklerinin anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır.

Eksedra yapılarının yazıtlarla süslenmesi, antik dönem epigrafisi ve kamu sanatı çalışmaları için değerli veriler sunmaktadır. Hermes ve Serapis kültüne ait kalıntılar, Helenistik dönem din tarihi ve ikonografi araştırmaları için önemli kaynaklardır. Nekropol alanındaki ostotekler ise, antik ölü gömme gelenekleri ve sanat tarihi açısından incelemeye değer eserlerdir.

Ancak Hamaxia'nın karşı karşıya olduğu koruma sorunları ciddidir. Definecilerin yol açtığı tahribat, yetersiz bakım ve çevre kirliliği, bu eşsiz kültürel mirasın geleceğini tehdit etmektedir. Sistematik arkeolojik kazıların yapılmaması, kentin tam potansiyelinin ortaya çıkarılmasını engellemektedir. Restorasyon ve koruma çalışmalarının bir an önce başlatılması, gelecek nesillere bu tarihi hazineyi aktarabilmek için elzemdir.

Sanat Tarihinin Sessiz Tanıkları

Hamaxia Antik Kenti, Antalya'nın Alanya ilçesinde, dağların zirvesinde sessizce bekleyen bir sanat tarihi hazinesidir. Helenistik dönemin mimari ustalığını yansıtan kulesi, toplumsal yaşamın izlerini taşıyan eksedraları, Hermes ve Serapis kültünün kalıntıları ile bu antik yerleşim, Akdeniz uygarlıklarının zengin kültürel mirasını gözler önüne sermektedir. Her ne kadar bakımsızlık ve tahribat sorunlarıyla karşı karşıya olsa da, Hamaxia'nın sunduğu panoramik manzara ve taşıdığı tarihi değer, arkeoloji ve sanat tarihi meraklıları için keşfedilmeyi bekleyen eşsiz bir destinasyondur. Kentin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması, kültürel sorumluluğumuzun bir gereğidir.