Antalya Hamaxia Antik Kenti: Alanya'nın Keşfedilmemiş Arkeolojik Hazinesi

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Elikesik Mahallesi sınırları içinde, dağlık arazinin en yüksek noktasında sessizce bekleyen Hamaxia Antik Kenti, Anadolu arkeolojisinin henüz tam anlamıyla gün yüzüne çıkarılmamış değerli yerleşimlerinden biridir. Hemaksia, Sinek Kalesi, Hisar Kalesi veya Anaxion gibi farklı isimlerle de anılan bu antik yerleşim, Alanya ilçe merkezine yaklaşık 12 kilometre kuzeybatısında, Antalya şehir merkezine ise 155 kilometre uzaklıkta konumlanmıştır. Antik Pamfilya Bölgesi sınırları içinde, Pamfilya'nın doğusu ile Kilikya'nın batısı arasındaki geçiş noktasında yer alan kent, stratejik konumu ve zengin tarihi dokusuyla dikkat çeker.

Topografik Konum ve Ulaşım Zorlukları

Hamaxia, antik dönem yerleşim stratejisinin mükemmel bir örneğini sunar. Dağlık arazinin zirvesinde kurulmuş olan kent, hem savunma avantajı sağlamış hem de deniz tarafına bakan yamacından Alanya, Gazipaşa ve Manavgat kıyı şeridinin muhteşem panoramasına hâkim olmuştur. Bu topografik tercih, antik kentlerin güvenlik ve kontrol önceliklerini net biçimde yansıtır. Ancak günümüzde kente ulaşım oldukça zorludur. Alanya'dan Elikesik köyüne otobüs veya özel araçla ulaşılabilse de, köyden antik kente giden yol kayalık ve ağaçlık alandan geçen zorlu bir tırmanış gerektirir. Yön levhası veya tabelanın bulunmaması, ziyaretçilerin yerel halktan yardım almasını zorunlu kılar. Araçla Asar tarafından yaklaşım daha uygun bir seçenek olarak önerilmektedir.

Tarihsel Katmanlar: MÖ 3. Yüzyıldan Bizans'a

Hamaxia'nın kuruluşu, bazı kaynaklara göre MÖ 3. yüzyıla, bazılarına göre ise MÖ 2. bin yıla kadar uzanmaktadır. Bu belirsizlik, aslında kentin çok katmanlı tarihsel dokusunun bir göstergesidir. Antik coğrafyacı Strabon, Hamaxia'yı gemi yapımında kullanılan kerestelerin, özellikle de sedir ağaçlarının bol olduğu bir merkez olarak tanımlar. Bu bilgi, kentin ekonomik kimliğini anlamak açısından son derece değerlidir. Kent, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde kesintisiz yerleşim görmüştür. Özellikle MS 100-200 yılları arasında Coracesium (bugünkü Alanya) adlı büyük yerleşime bağlı küçük bir topluluk olarak varlığını sürdürmüştür. Rivayetlere göre, Marcus Antonius bu bölgeyi Kleopatra'ya hediye etmiştir; bu anlatı, bölgenin Roma İmparatorluğu dönemindeki stratejik ve ekonomik önemini vurgular.

Mimari Kalıntıları ve Kentsel Doku

Hamaxia'nın mimari kalıntıları, sistematik bir kazı çalışması yapılmamış olmasına rağmen, kentin kentsel organizasyonunu ve mimari geleneğini anlamak için önemli ipuçları sunar. Kentin en dikkat çekici yapılarından biri, dağlık arazinin en tepe noktasında yer alan ve rektogonal taşlardan inşa edilmiş Helenistik kuledir. Bu kule, hem gözetleme hem de savunma işlevi görmüş olmalıdır. Kentte iki adet eksedra bulunmaktadır; bunlardan biri yarım daire planlı, oturma sıraları halen ayakta duran ve yazıtlarla donatılmış geniş bir açık hava toplantı yeridir. İkinci eksedra ise kentin kuzeyinde konumlanmıştır. Eksedra yapıları, antik kentlerde kamusal tartışmaların, toplantıların ve sosyal etkileşimlerin gerçekleştiği önemli mekânlardır.

Kentin diğer önemli mimari unsurları şunlardır:

• Surlar: Kenti çevreleyen sur duvarları, özellikle kuzey ve batı yönde iyi korunmuştur. Bu surlar, kentin savunma stratejisinin somut kanıtlarıdır.
• Çeşme: Önünde havuzu bulunan antik bir çeşme kalıntısı, kentin su yönetimi ve kamusal hizmetler konusundaki gelişmişliğini gösterir.
• Dini Yapı Kompleksi: Tapınak ve kült alanları, kentin dini yaşamının merkezini oluşturmuştur.
• Hamam: Roma dönemi kentsel yaşamının vazgeçilmez unsuru olan hamam kalıntıları mevcuttur.
• Agora, Stadyum ve Tiyatro: Bu yapılar, Hamaxia'nın tam teşekküllü bir antik kent olduğunu ve zengin bir kamusal yaşama sahip olduğunu kanıtlar.

Epigrafik Bulgular ve Kült Alanları

Hamaxia'da bulunan yazıtlar, kentin sosyal yapısı ve dini yaşamı hakkında değerli bilgiler sunar. Kentte yaşamış ailelerin isimlerini taşıyan onur yazıtları, toplumsal hiyerarşi ve aile bağlarını anlamak için önemli epigrafik belgelerdir. Özellikle dikkat çekici olan, Hermes'in amblemi Kaduceus'un işlendiği yazıtlardır. Bu bulgular, kentte Hermes ve Serapis kült alanının varlığını doğrular. Hermes, ticaret, yolculuk ve habercilik tanrısı olarak bilinir; Hamaxia'nın kereste ticareti ve gemi yapımı merkezi olduğu düşünüldüğünde, bu tanrıya tapınılması son derece anlamlıdır. Serapis ise Helenistik dönemde Mısır kökenli olarak Akdeniz dünyasına yayılan senkretik bir tanrıdır ve varlığı, kentin kozmopolit karakterini yansıtır.

Ekonomik Kimlik: Gemi Yapımı ve Kereste Ticareti

Strabon'un aktardığı bilgiler, Hamaxia'nın antik dönemdeki ekonomik kimliğini aydınlatır. Kent, gemi yapımında kullanılan kereste ve özellikle sedir ağacı üretim merkezi olarak bilinmektedir. Sedir ağacı, dayanıklılığı ve çürümeye karşı direnci nedeniyle antik dönemde gemi yapımında tercih edilen en değerli malzemelerden biriydi. Hamaxia'nın dağlık ve ormanlık coğrafyası, bu kaynağa doğrudan erişim sağlamış ve kenti önemli bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Bu ekonomik faaliyet, kentin Pamfilya Uygarlığı'nın önemli yerleşim yerlerinden biri olarak tanınmasına yol açmıştır. Kereste ticareti, aynı zamanda kentin Akdeniz ticaret ağlarına entegrasyonunu ve bölgesel ekonomideki rolünü de açıklar.

Nekropol Alanı ve Ostotekler

Hamaxia'nın nekropol alanı, kentin ölü gömme gelenekleri ve sanat anlayışı hakkında önemli veriler sunar. Nekropol alanında bulunan ostotekler (kül kutuları), kremasyon geleneğinin yaygın olduğunu gösterir. Bu ostoteklerin önemli bir bölümü, bugün Alanya Müzesi'nde sergilenmektedir. Ostotekler, genellikle mermer veya kalkerden yapılmış, üzerleri kabartma ve yazıtlarla süslenmiş değerli sanat eserleridir. Bu buluntular, Hamaxia halkının ölüm sonrası yaşam inançlarını, sosyal statü farklılıklarını ve sanatsal tercihlerini yansıtır. Nekropol alanındaki mezar yapıları, kentin uzun süreli yerleşim gördüğünü ve gelişmiş bir toplumsal yapıya sahip olduğunu kanıtlar.

Koruma Sorunları ve Arkeolojik Potansiyel

Ne yazık ki Hamaxia Antik Kenti, günümüzde ciddi koruma sorunlarıyla karşı karşıyadır. Ören yerine giriş ücretsiz olup ziyaret saati kısıtlaması bulunmamasına rağmen, alan bakımsız durumdadır. Defineciler tarafından tahrip edilmiş bölümler ve çöp sorunu, kentin arkeolojik bütünlüğünü tehdit etmektedir. Ziyaretçilerin rahat ayakkabı giymesi tavsiye edilir; çünkü etraf taşlık ve dikenlidir. Arkeolojiye veya dönem tarihine özel merakı olmayanlar için yorucu bir ziyaret olabilir. Ancak bu durum, aslında kentin arkeolojik potansiyelinin henüz tam olarak değerlendirilmediğini de gösterir. Detaylı ve geniş bir kazı çalışması yapılmamış olması, Hamaxia'nın toprak altında hâlâ keşfedilmeyi bekleyen pek çok sırrı barındırdığı anlamına gelir. Sistematik bir kazı programı, kentin tarihsel katmanlarını ortaya çıkaracak, mimari planını netleştirecek ve buluntu repertuvarını zenginleştirecektir.

Arkeolojik Değer ve Gelecek Perspektifi