Antalya Iotape Antik Kenti: Alanya'nın Akdeniz Kıyısındaki Arkeolojik Hazinesi

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Uğrak Mahallesi'nde, Akdeniz'in turkuaz sularına uzanan yüksek bir burun üzerinde, Iotape Antik Kenti ziyaretçilerini bekliyor. Alanya-Gazipaşa karayolunun 33. kilometresinde yer alan bu Kilikya kıyı kenti, adını Kommagene Kralı 4. Antiochos'un (MS 38–72) karısı Iotape'den alır. Aytap, Jotape veya İotapa olarak da bilinen bu antik yerleşim, Roma ve Bizans dönemlerinin izlerini taşıyan kalıntılarıyla arkeoloji meraklıları için eşsiz bir araştırma alanı sunuyor.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Iotape'nin konumu, antik dönem yerleşim stratejilerinin mükemmel bir örneğini sunar. Denize doğru uzanan yüksekçe bir burun üzerinde akropol konumunda kurulan kent, doğal savunma avantajlarını ustaca kullanmıştır. Gazipaşa yolu üzerinde, Uğrak sahilinde Akdeniz kıyısında yer alan bu yerleşim, antik liman kalıntılarının bulunduğu küçük bir koy ve mağara ile desteklenmiştir. Kentin güneyinde denize girilebilecek bir kumsal bulunması, hem ticari hem de gündelik yaşam açısından önemli bir avantaj sağlamıştır.

Alanya'dan Gazipaşa'ya giderken Kahyalar'dan eski sahil yoluna sapak ayrılarak veya eski Gazipaşa yolundan ulaşılabilen kente iniş, ziyaretçiler için oldukça meşakkatlidir. Ancak yaz aylarında Alanya'dan hareket eden guletler bu antik limana uğrak yapar ve deniz yoluyla erişim imkanı sunar. Bu durum, antik dönemde de kentin deniz ticareti için ne kadar elverişli olduğunu gösterir.

Mimari Kalıntılar ve Kentsel Doku

Kazı çalışmalarımızda ve yüzey araştırmalarımızda tespit ettiğimiz mimari kalıntılar, Iotape'nin kentsel dokusunu anlamak için kritik öneme sahiptir. Kentin en belirgin yapısal öğeleri şunlardır:

• Akropol: Denize uzanan yüksekçe burun üzerinde konumlanan ve surlarla çevrili olduğundan kale görünümündeki bu alan, kentin idari ve dini merkezini oluşturmuştur.
• Liman Caddesi: Akropolün karaya bağlandığı vadide doğu-batı yönünde uzanan bu caddenin büyük bölümü modern karayolunun altında kalmıştır. İki yanında üç basamaklı krepis (podyum) bulunması, caddenin anıtsal karakterini gösterir.
• Hamam Kompleksi: Kentin ayakta kalabilen en belirgin yapısı olan hamam, korunmuş kanalizasyon sistemiyle dikkat çeker. Bölgenin diğer hamamları ile plan bakımından benzerlik göstermesi, ortak mimari geleneklerin varlığına işaret eder.
• Trajan Tapınağı: Antik kentin deniz tarafında, modern yolun güneyinde yer alan ve İmparator Trajan'a adanmış 8x12.5 metre boyutlarındaki tapınak kalıntısı, günümüze sadece stylobat (temel) düzeyinde ulaşmıştır.

Akropolün doğusundaki koyda, dikdörtgen planlı, üç nefli bir bazilika ve tek nefli küçük bir kilise görülebilir. Bu yapılar, kentin Bizans dönemindeki dini yaşamına dair önemli veriler sunar. Kentin doğu ve kuzey tepelerinde, modern yolun kuzeyinde yer alan nekropol alanı, anıt mezarlar ve tonoz örtülü küçük mezar yapılarıyla zengin bir ölü gömme geleneğini yansıtır.

Sanat Eserleri ve Epigrafik Bulgular

Arkeolojik kazılarda ortaya çıkan sanat eserleri ve yazıtlar, Iotape'nin sosyal ve kültürel yaşamını aydınlatmaktadır. Liman Caddesi'nde heykellerin durduğu yazıtlı kaideler, kentin başarılı sporcuları ve hayırsever vatandaşları hakkında değerli bilgiler verir. Bu epigrafik bulgular, antik dönem onur sistemini ve toplumsal hiyerarşiyi anlamamızı sağlar.

Tek nefli küçük kilise kalıntısında, Hagios Georgios Stratelates'in betimlendiği fresk izleri görülmektedir. Bu duvar resimleri, Bizans dönemi ikonografik geleneğinin yerel uygulamalarını göstermesi açısından önemlidir. Kentin kendi adına sikke basması da dikkat çekicidir: İmparator Trajan'dan Valerian'a kadar (Philippus ve Valerianus dönemi dahil) uzanan süreçte basılan sikkeler, kentin ekonomik özerkliğini ve ticari önemini kanıtlar.

Tarihsel Gelişim ve Dönüşüm

Iotape'nin tarihi, MS 38-72 yılları arasında Kommagene Kralı 4. Antiochos'un karısı Iotape'nin adını taşımasıyla başlar. Kalıntıların Roma ve Bizans dönemi özellikleri taşıması, kentin uzun bir yerleşim süreci geçirdiğini gösterir. Roma İmparatorluğu döneminde kendi sikkesini basması, kentin bölgesel önemini ve ekonomik gücünü ortaya koyar.

Kent, daha sonra İsaurya'ya bağlanmış ve bir piskoposluk merkezi olmuştur. Günümüzde Roma Katolik Kilisesi'nin titüler piskoposluklarından biri olması, kentin dini tarih açısından taşıdığı önemi sürdürdüğünü gösterir. Antik dönemde Kilikya kıyı kentlerinden biri olan Iotape, stratejik konumu sayesinde hem ticaret hem de kültürel etkileşim açısından önemli bir merkez olmuştur.

Arkeolojik Sit Alanı Olarak Iotape

Sit alanı statüsündeki Iotape, güzel manzarası ve zengin kalıntılarıyla ziyaretçilere yaklaşık iki saatlik bir keşif imkanı sunar. Ören yerine giriş ücretsizdir, ancak bölgede güvenlik sorunları yaşanabildiği için araç güvenliğine dikkat edilmesi önerilir. Çevre kirliliği ve bakımsızlık sorunu, ne yazık ki birçok antik kentte olduğu gibi burada da mevcuttur.

Kamp yapmaya uygun olmadığı, jandarmanın müdahale ettiği ve ceza yazdığı belirtilmektedir, çünkü alan müze statüsündedir. Ziyaretçiler, antik liman kalıntılarının bulunduğu koyda yüzebilir, akropol, hamam, kilise ve nekropol kalıntılarını gezebilir, ayrıca manzara seyri ve fotoğraf çekimi yapabilirler. Kentin sırtları, Akdeniz'in muhteşem manzarasını izlemek için ideal noktalardır.

Kazının Anlattıkları: Toprak Altından Çıkan Hikayeler

Bir arkeolog olarak Iotape'de yürüttüğümüz çalışmalar, her katmanın farklı bir hikaye anlattığı çok katmanlı bir yerleşimi ortaya koyuyor. Liman Caddesi'ndeki yazıtlı kaideler, sadece taş bloklar değil; antik dönem toplumunun değer yargılarını, spor kültürünü ve hayırseverlik anlayışını yansıtan birer belge niteliğindedir. Hamam kompleksinin kanalizasyon sistemi, Roma mühendisliğinin ne denli gelişmiş olduğunu gösterirken, nekropol alanındaki mezar tipleri, farklı sosyal sınıfların ölü gömme geleneklerini anlamamızı sağlıyor.

Trajan'a adanmış tapınağın varlığı, imparator kültünün Anadolu'nun bu uzak köşesinde bile ne kadar etkili olduğunu kanıtlar. Bizans dönemi kiliseleri ve freskler ise, kentin Hristiyanlık dönemindeki dönüşümünü gözler önüne serer. Iotape, Antalya'nın Alanya ilçesinde, Akdeniz'in turkuaz sularıyla buluşan bir noktada, geçmişin sessiz tanığı olarak durmaya devam ediyor. Her kazı sezonu, bu antik kentin gizemlerini biraz daha aydınlatırken, toprak altından çıkan her buluntu, binlerce yıl öncesinin yaşamına dair yeni ipuçları sunuyor.