Antalya Iotape Antik Kenti: Alanya'nın Kommagene Mirası

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Uğrak Mahallesi'nde, Akdeniz'e uzanan yüksek bir burun üzerinde konumlanan Iotape Antik Kenti, Roma İmparatorluğu'nun Doğu Akdeniz kıyılarındaki kentleşme politikalarının somut bir örneğini oluşturmaktadır. Aytap, Jotape veya İotapa olarak da anılan bu yerleşim, adını MS 38-72 yılları arasında hüküm süren Kommagene Kralı 4. Antiochos'un eşi Iotape'den almaktadır. Alanya-Gazipaşa karayolunun 33. kilometresinde, eski Gazipaşa yolu üzerinde yer alan kent, Kilikya bölgesinin önemli liman kentlerinden biri olarak tarihi kaynaklarda yerini almıştır.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Iotape'nin konumu, antik dönem Akdeniz ticareti açısından stratejik bir öneme sahiptir. Denize doğru uzanan yüksekçe burun üzerinde akropol konumunda kurulan kent, doğal bir savunma avantajı sağlamaktadır. Akropolün doğusunda yer alan küçük koy, antik liman kalıntılarını barındırmakta ve bu bölgede bir mağara yapısı da tespit edilmiştir. Günümüzde Alanya'dan Gazipaşa'ya giderken Kahyalar'dan eski sahil yoluna sapılarak veya doğrudan eski Gazipaşa yolu üzerinden ulaşılabilen kente iniş, arazi yapısı nedeniyle oldukça meşakkatlidir. Yaz aylarında Alanya'dan hareket eden guletler, bu antik limana uğrak vermektedir.

Kentsel Doku ve Mimari Kalıntılar

Kentin mimari dokusu, Roma İmparatorluğu'nun kentleşme anlayışını yansıtan önemli unsurlar içermektedir. Akropol, surlarla çevrili olması nedeniyle kale görünümündedir ve denize uzanan burun üzerindeki konumuyla kentin savunma sisteminin merkezini oluşturmaktadır. Akropolün karaya bağlandığı vadide, doğu-batı yönünde uzanan Liman Caddesi, kentin ana arterini temsil etmektedir. Ne var ki caddenin büyük bölümü modern karayolunun altında kalmış, yalnızca iki yanındaki üç basamaklı krepis (podyum) yapıları günümüze ulaşabilmiştir.

Kentin ayakta kalabilen en belirgin yapısı hamam kompleksidir. Bu yapının kanalizasyon sistemi korunmuş durumdadır ve plan özellikleri bakımından bölgenin diğer hamamlarıyla benzerlik göstermektedir. Antik kentin deniz tarafında, modern yolun güneyinde, İmparator Trajan'a adanmış bir tapınak kalıntısı bulunmaktadır. 8x12,5 metre boyutlarındaki bu yapı, günümüze yalnızca stylobat (temel) düzeyinde kalabilmiştir. Kentin doğu ve kuzey tepelerinde, modern yolun kuzeyinde yer alan nekropol alanında ise anıt mezarlar ve tonoz örtülü küçük mezar yapıları tespit edilmiştir.

Dini Yapılar ve Bizans Dönemi İzleri

Iotape'nin Bizans dönemindeki önemi, kentteki dini yapılardan anlaşılmaktadır. Akropolün doğusundaki koyda, dikdörtgen planlı, üç nefli bir bazilika kalıntısı görülebilmektedir. Ayrıca tek nefli küçük bir kilise yapısı da mevcuttur ve bu yapıda Hagios Georgios Stratelates'in betimlendiği fresk izleri tespit edilmiştir. Bu bulgular, kentin Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi haline geldiğini doğrulamaktadır. Nitekim kent, daha sonra İsaurya'ya bağlanmış ve önemli bir dini merkez işlevi görmüştür. Günümüzde Roma Katolik Kilisesi'nin titüler piskoposluklarından biri olarak hâlâ anılmaktadır.

Epigrafik Bulgular ve Sikke Basımı

Liman Caddesi'nde bulunan yazıtlı heykel kaideleri, kentin sosyal ve kültürel yaşamına dair önemli bilgiler sunmaktadır. Bu yazıtlar, kentin başarılı sporcuları ve hayırsever vatandaşları hakkında veriler içermektedir. Iotape'nin ekonomik ve siyasi özerkliğinin en somut göstergesi ise sikke basma hakkıdır. Kent, İmparator Trajan'dan Valerian'a kadar olan dönemde, Philippus ve Valerianus dönemleri de dahil olmak üzere, kendi adına sikke basmıştır. Bu durum, kentin Roma İmparatorluğu içindeki statüsünü ve ekonomik gücünü ortaya koymaktadır.

Kentte tespit edilen kalıntılar, hem Roma hem de Bizans dönemi özelliklerini bir arada taşımaktadır. Bu çok katmanlı yapı, Iotape'nin uzun bir süre boyunca kesintisiz yerleşim gördüğünü ve farklı dönemlerde farklı işlevler üstlendiğini göstermektedir.

Koruma Sorunları ve Güncel Durum

Sit alanı statüsünde olan Iotape Antik Kenti, günümüzde ciddi koruma sorunlarıyla karşı karşıyadır. Ören yerine giriş ücretsiz olup yaklaşık iki saatte gezilebilmektedir. Ancak bölgede çevre kirliliği ve bakımsızlık sorunu bulunmaktadır. Ayrıca ziyaretçiler, araç güvenliği konusunda dikkatli olmalıdır; bölgede hırsızlık olaylarının yaşandığı belirtilmektedir. Kentin müze statüsünde olması nedeniyle kamp yapılması yasaktır ve jandarma tarafından müdahale edilmektedir.

Ziyaretçiler için antik liman kalıntılarının bulunduğu koyda yüzme imkânı mevcuttur. Antik kentin güneyinde denize girilebilecek bir kumsal bulunmaktadır. Akropol, hamam, kilise ve nekropol kalıntılarının gezilmesi, manzara seyri ve fotoğraf çekimi, bölgede yapılabilecek başlıca aktiviteler arasındadır. Kentin sırtları, Akdeniz'e hakim konumuyla etkileyici bir manzara sunmaktadır.

Kilikya Kıyılarında Bir Kommagene İzi

Iotape Antik Kenti, Kommagene Krallığı'nın Akdeniz kıyılarındaki varlığını simgeleyen nadir örneklerden biridir. Bir kraliçenin adını taşıyan bu kent, Roma İmparatorluğu'nun yerel hanedanlarla kurduğu ilişkilerin somut bir yansımasıdır. Kentin mimari kalıntıları, epigrafik bulguları ve sikke basma geleneği, antik dönem Kilikya bölgesinin kentleşme süreçlerini anlamak açısından değerli veriler sunmaktadır. Günümüzde karşılaştığı koruma sorunlarına rağmen Iotape, Antalya'nın Alanya ilçesinde, Akdeniz'in turkuaz sularına bakan konumuyla, tarih araştırmacıları ve antik kent meraklıları için keşfedilmeyi bekleyen önemli bir arkeolojik alandır.