Antalya İsinda Antik Kenti: Kaş'ın Likya Dilinde Konuşan Mezar Şehri

Antalya'nın Kaş ilçesine bağlı Belenli Köyü'nün üç kilometre güneyinde yükselen bir tepe doruğunda, Likya uygarlığının sessiz tanıklarından biri bekliyor ziyaretçilerini. İsinda Antik Kenti (Grekçe: Ἴσινδα), tarihçilerin pek anmadığı ama arkeologların büyük ilgiyle incelediği küçük bir yerleşim. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta var: Korkuteli yakınlarındaki aynı isimli Pisidya kenti İsinda ile karıştırılmamalı. Bizim İsinda'mız, Likya'nın dağlık iç kesimlerinde, daha çok ufak bir bey ya da sülalenin oturduğu müstahkem bir mevki karakteri taşıyor.

Tepe Üzerinde Küçük Kale: Savunma Mimarisi

Belenli'nin üst tarafında kalan orta büyüklükteki tepeye ilk tırmandığınızda, akropolü çevreleyen sur duvarlarının izleriyle karşılaşıyorsunuz. Yörenin doğal oluşumu düzgün dörtgen kireçtaşı bloklarından inşa edilmiş bu tahkimatlar, kentin savunma stratejisini gözler önüne seriyor. Yapı malzemesi olarak kullanılan kireç taşı bloklarının kalitesiz oluşu, İsinda'nın ekonomik gücü hakkında bize ipuçları veriyor. Büyük olasılıkla yerel kaynaklardan temin edilen bu malzeme, kentin mütevazı ölçeğini yansıtıyor.

Sur duvarlarının özellikle kuzey ve kuzeydoğu köşelerinde daha belirgin kalıntılar tespit ediyoruz. Bu bölgelerdeki korunum durumu, rüzgâr yönü ve topografik koşullarla ilişkilendirilebilir. Bir arkeolog olarak bu tür gözlemler, kentin hangi yönlerden daha savunmasız olduğunu ve tahkimat stratejilerini anlamamıza yardımcı oluyor.

Yaşamın Damar Yolları: Su Sistemleri ve Yapı İzleri

Tepe yerleşimlerinde su temini her zaman kritik bir mesele. İsinda'da sur içerisinde yağmur suyu toplamaya yarayan kuyu ve sarnıçlar bulunması, kentin su yönetim sistemini ortaya koyuyor. Bu tür sarnıçlar, Likya kentlerinin tipik özelliklerinden biri ve yağışlı mevsimlerde toplanan suyun kuru aylarda kullanılmasını sağlıyordu.

Surun ortasına yakın yerde uzun bir yapının temel izlerini seçebiliyoruz. Bu kalıntılar muhtemelen kamu yapısına ait. Tepenin zirvesinde ise stoaya çıkan merdivenler ve kanatlı yapılar dikkat çekiyor. Stoa, antik Yunan ve Roma mimarisinde sütunlu galerilere verilen isim. Bu tür yapıların varlığı, İsinda'nın Helenistik dönem mimari geleneğinden etkilendiğini gösteriyor.

Likya Dilinin Taş Belgeleri: Mezar Anıtları

İsinda'nın en önemli kalıntıları hiç şüphesiz mezar yapıları. Akropolis doruğunun altında, alınlığında Likya dilinde yazıtı bulunan, ev biçiminde iki anıtsal mezar bulunuyor. Bu ev tipi mezarlar, Likya uygarlığının ölümden sonraki hayata dair inançlarını yansıtan önemli eserler. Likya halkı, ölülerini yaşadıkları evlere benzer yapılarda gömüyordu; bu inanç, öbür dünyada da benzer bir yaşam sürecekleri düşüncesine dayanıyordu.

Kentte hala görülebilen Likya dilinde yazılmış üç mezar anıtı mevcut. Likya dili, Anadolu'nun antik dillerinden biri ve bu yazıtlar, epigrafik araştırmalar için son derece değerli. En önemli kalıntı olan ev tipi mezarın alınlığındaki Likya yazıtı, muhtemelen mezar sahibinin kimliğini ve soyunu belirtiyor.

Mezar çeşitliliği İsinda'da oldukça zengin:

• Kaya mezarları: Doğrudan kayaya oyularak yapılmış mezarlar
• Likya tipi lahitler: Roma dönemine ait, karakteristik çatı biçimli mezarlar
• Sütun mezarlar: Kabartmalarla oyulmuş, dikey anıtsal yapılar

Bu kabartmalı sütun mezar, sanat tarihi açısından ayrı bir öneme sahip. Üzerindeki kabartmalar, dönemin ikonografik özelliklerini ve sanatsal üslubunu yansıtıyor.

Siyasi Birlik ve Sympoliteia Dönemi

Kentin MÖ 4. yüzyılın ilk yarısından önce iskân edildiğini biliyoruz. Ancak İsinda, erken dönem tarihçileri tarafından pek anılmayan ufak bir yerleşim olarak kalmış. Asıl önemli dönemi MÖ 2. yüzyılda başlıyor. Bu dönemde İsinda, Likya Birliği içinde Aperlai'nin egemenliği altında, Apollonia ve Simena ile birlikte bir sympoliteia (siyasi birlik) oluşturarak temsil edilmiş.

Sympoliteia, antik Yunan dünyasında küçük kentlerin güçlerini birleştirerek daha büyük bir siyasi birimde temsil edilmesi anlamına geliyor. "İsindalı Aperlailılar" şeklinde şehrin ismini gösteren kitabeler, bu siyasi birliğin somut kanıtları. Bu ifade, İsinda halkının Aperlai üzerinden Likya Birliği'nde temsil edildiğini gösteriyor.

Kıyıya Göç ve Terk Edilişin Arkeolojik İzleri

Pax Romana döneminde (Roma Barışı), bölgede önemli bir demografik değişim yaşanıyor. Kıyı kenti Antiphellos'un gelişmesiyle İsinda halkı kıyıya göç etmiş ve kent zamanla terk edilmiş. Bu süreç, arkeolojik kayıtta net bir şekilde izlenebiliyor. Geç Roma dönemine ait buluntu azlığı, kentin bu dönemde artık aktif bir yerleşim olmadığını gösteriyor.

Kıyıya göç olgusu, antik dönemde sık karşılaştığımız bir durum. Ticaret yollarının deniz üzerinden gelişmesi, liman kentlerinin önem kazanması ve güvenlik koşullarının iyileşmesiyle birlikte, iç kesimlerdeki dağlık yerleşimler cazibesini kaybediyor. İsinda da bu genel eğilimin bir parçası olarak sessizliğe gömülmüş.

Bugün İsinda'yı ziyaret ettiğinizde, 7/24 açık ve giriş ücretsiz olan bu ören yerinde, doğa ile iç içe huzurlu bir keşif deneyimi yaşayabilirsiniz. Surları, sarnıçları ve anıtsal mezarları incelerken, Likya Birliği içinde temsil edilen özerk kentlerden birinin hikâyesini dinleyebilirsiniz. Her taş blok, her yazıt, her mezar, bize geçmişten bir mesaj taşıyor.

Kazının Anlattıkları: Küçük Bir Kentin Büyük Hikâyesi

Arkeolojik perspektiften bakıldığında İsinda, Likya uygarlığının yerel dinamiklerini anlamamız için önemli bir laboratuvar. Büyük kentlerin gölgesinde kalmış bu küçük yerleşim, bölgesel siyasi örgütlenme, mimari tercihler, dil kullanımı ve ölüm sonrası inanç sistemleri hakkında değerli veriler sunuyor. Likya dilindeki yazıtlar, bu dilin kullanım alanı ve sürekliliği konusunda bilgilerimizi zenginleştiriyor. Sympoliteia sistemi içindeki konumu, antik federalizm modellerini anlamamıza katkı sağlıyor. Ve terk edilişi, Roma İmparatorluğu'nun getirdiği sosyo-ekonomik dönüşümlerin yerel yansımalarını gösteriyor. İsinda sessiz ama konuşkan bir ören yeri; dinlemeyi bilenler için.