Antalya İsinda Antik Kenti: Kaş'ın Likya Mezar Mimarisi Hazinesi

Antalya'nın Kaş ilçesine bağlı Belenli Köyü yakınlarında, denizden üç kilometre güneyde yükselen orta büyüklükteki bir tepenin doruğunda, Likya uygarlığının sessiz tanıklarından biri beklemektedir: İsinda Antik Kenti (Grekçe: Ἴσινδα). Bu küçük ama etkileyici yerleşim, Korkuteli yakınlarındaki Pisidya bölgesinde yer alan aynı isimli kentle karıştırılmamalıdır; Kaş'taki İsinda, tamamen farklı bir coğrafyada, Akdeniz'in maviliğine bakan yamaçlarda konumlanmış özgün bir Likya evidir.

Müstahkem Bir Mevki Olarak İsinda

İsinda, tepe doruğu ve yamaçlarında kurulmuş küçük bir Likya kenti olarak, daha çok ufak bir bey ya da sülalenin oturduğu müstahkem bir mevki karakteri taşır. MÖ 4. yüzyılın ilk yarısından önce iskân edilen bu yerleşim, erken dönem tarihçileri tarafından pek anılmayan, sessiz ama stratejik bir konumdadır. Belenli'nin üst tarafında kalan bu tepe, hem savunma hem de gözetleme açısından ideal bir nokta sunmaktadır. Kentin küçük ölçeği, büyük metropollerin gölgesinde kalmış olsa da, Likya Birliği içindeki özerk yapısını koruyan yerleşimlerin tipik bir örneğini oluşturur.

Akropolü Saran Sur Mimarisi

İsinda'nın mimari karakterini belirleyen en önemli unsur, akropolü çevreleyen sur duvarlarıdır. Yörenin doğal oluşumu düzgün dörtgen kireçtaşı bloklarından inşa edilen bu surlar, özellikle kuzey ve kuzeydoğu köşelerde daha belirgin bir şekilde ayakta kalmayı başarmıştır. Yapı malzemesi olarak kullanılan kireç taşı blokları kalitesiz olarak tanımlanmakla birlikte, bölgenin jeolojik yapısına uygun, pratik bir tercih olarak karşımıza çıkar.

Sur içerisinde, Likya kentlerinin karakteristik özelliklerinden biri olan gelişmiş bir su sistemi dikkat çeker. Yağmur suyu toplamaya yarayan kuyu ve sarnıçlar, kentin su ihtiyacını karşılayan temel altyapı unsurlarıdır. Akdeniz ikliminin kurak yaz aylarında hayati önem taşıyan bu sistemler, yerleşimin sürdürülebilirliğini sağlayan mühendislik çözümleridir.

Surun ortasına yakın yerde, uzun bir yapının temel izleri seçilebilmektedir. Tepenin zirvesinde ise stoaya çıkan merdivenler ve kanatlı yapılar bulunur; bu mimari elemanlar, kentin kamusal alanlarına dair ipuçları sunar ve toplumsal yaşamın merkezini işaret eder.

Ölümsüzlüğün Taş Dili: Mezar Yapıları

İsinda'nın en önemli ve etkileyici kalıntıları, kuşkusuz mezar yapılarıdır. Akropolis doruğunun altında, alınlığında Likya dilinde yazıtı bulunan, ev biçiminde iki anıtsal mezar yer alır. Bu ev tipi mezarlar, Likya uygarlığının ölümden sonraki hayata dair inançlarını yansıtan en önemli sanat eserleridir. Ahşap ev mimarisinin taşa aktarılması geleneğinin mükemmel örnekleri olan bu yapılar, sadece mimari değil, aynı zamanda sosyal statü ve aile kimliğinin de göstergeleridir.

Kentte karşımıza çıkan mezar türleri oldukça çeşitlidir:

• Ev Tipi Mezarlar: Alınlıklarında Likya yazıtları bulunan, anıtsal karakterdeki iki örnek
• Kaya Mezarları: Doğal kaya yüzeylerine oyulmuş mezar odaları
• Likya Tipi Lahitler: Roma dönemine ait, karakteristik çatı formlu lahitler
• Sütun Mezarlar: Kabartmalarla oyulmuş, dikey anıtsal yapılar

Bu mezar çeşitliliği, kentin farklı dönemlerden ve sosyal katmanlardan gelen sakinlerinin varlığını belgeler. Her bir mezar tipi, farklı bir sanatsal üslup ve sembolik anlam taşır; ev tipi mezarlar yaşamın ölümden sonra da devam ettiği inancını, lahitler Roma etkisini, kaya mezarları ise doğayla bütünleşme arzusunu yansıtır.

Likya Yazıtlarının İzinde

İsinda'da hala görülebilen Likya dilinde yazılmış üç mezar anıtı mevcuttur. En önemli kalıntı olan ev tipi mezarın alınlığında yer alan Likya yazıtı, bu antik dilin epigrafik örneklerini sunan değerli bir belgedir. Likya alfabesi, Yunan alfabesinden türetilmiş ancak kendine özgü karakterler içeren bir yazı sistemidir ve bu yazıtlar, dilin yapısını, kişi isimlerini ve aile bağlarını anlamamıza olanak tanır.

Mezarlar arasında kabartmalarla oyulmuş bir sütun mezar, sanatsal açıdan ayrı bir öneme sahiptir. Kabartma tekniği, Likya taş işçiliğinin inceliğini ve figüratif sanat anlayışını yansıtır. Bu tür sütun mezarlar, ölünün toplumsal konumunu vurgulayan dikey anıtlar olarak, uzaktan görülebilir ve hatırlanabilir olmayı amaçlar.

Sympoliteia: Siyasi Birlik İçinde Özerklik

MÖ 2. yüzyılda İsinda, Likya Birliği'nde Aperlai'nin egemenliği altında, Apollonia ve Simena ile birlikte bir sympoliteia (siyasi birlik) oluşturarak temsil edilmiştir. Bu siyasi yapı, küçük kentlerin daha büyük bir kent çatısı altında birleşerek ortak temsil edilmesi anlamına gelir; ancak her kent kendi iç özerkliğini korur. "İsindalı Aperlailılar" şeklinde şehrin ismini gösteren kitabeler, bu siyasi birliğin epigrafik kanıtlarıdır ve kentin kimliğinin nasıl ifade edildiğini gösterir.

Likya Birliği içinde temsil edilen özerk kentlerden biri olarak İsinda, demokratik bir federasyon sisteminin parçasıydı. Bu sistem, her kentin nüfusuna göre belirlenen oy hakkıyla birlikte, ortak dış politika ve savunma stratejileri geliştirmeyi mümkün kılıyordu. İsinda gibi küçük kentler, bu birlik sayesinde hem güvenliklerini sağlıyor hem de bölgesel ticaretten pay alabiliyordu.

Kıyıya Göç ve Kentin Terk Edilişi

Pax Romana döneminde (Roma Barışı), Antiphellos'un gelişmesiyle İsinda halkı kıyıya göç etmiş ve kent zamanla terk edilmiştir. Roma İmparatorluğu'nun getirdiği uzun barış dönemi, ticaret yollarını güvenli hale getirmiş ve liman kentlerini cazip yerleşim merkezlerine dönüştürmüştür. Dağlık iç bölgelerdeki müstahkem mevkiler, artık savunma ihtiyacının azalmasıyla işlevlerini yitirmiş; ekonomik fırsatlar ve konfor, nüfusu deniz kıyısına çekmiştir.

Bu göç süreci, sadece İsinda'ya özgü değil, birçok Likya iç kent yerleşiminin ortak kaderidir. Antiphellos gibi liman kentlerinin büyümesi, ticaret ağlarının genişlemesi ve Roma ulaşım altyapısının gelişmesi, coğrafi öncelikleri değiştirmiştir. İsinda, böylece tarihin sessiz tanığı olarak, terk edilmiş ama unutulmamış bir miras haline gelmiştir.

Doğayla Bütünleşen Bir Keşif Deneyimi

İsinda Antik Kenti ören yeri 7/24 açık ve giriş ücretsizdir. Bu erişilebilirlik, doğa ile iç içe yürüyüş yapmak isteyenler için huzurlu ve keşfedilmeye değer bir nokta sunar. Surlar, sarnıçlar ve anıtsal mezarları incelemek, antik kentte doğa yürüyüşü yapmak, hem arkeoloji meraklıları hem de doğaseverler için eşsiz bir deneyimdir.

Belenli köyünün üst tarafında kalan bu tepeye çıkış, fiziksel bir yolculuk olduğu kadar, zamanda geriye doğru bir yolculuktur da. Her adımda, Likya uygarlığının izlerini takip eder, taşlara kazınmış yazıtları okumaya çalışır, mezar yapılarının sembolik dilini çözmeye çalışırsınız. Kentin sessizliği, modern dünyanın gürültüsünden uzak, düşünmeye ve hissetmeye davet eder.

Bir Sanat Tarihçisinin Gözünden İsinda

İsinda, büyük metropollerin görkemli tiyatroları, agoraları ya da tapınakları olmayabilir; ancak bu küçük yerleşim, Likya kültürünün özünü, sadeliğinde ve samimiyetinde barındırır. Mezar yapıları, sadece mimari eserler değil, aynı zamanda bir toplumun ölüm anlayışının, aile bağlarının ve sosyal hiyerarşisinin somut ifadeleridir. Ev tipi mezarların alınlıklarındaki Likya yazıtları, kaybolmuş bir dilin son sesleri olarak, dilbilimciler ve epigrafçılar için paha biçilmez değerdedir.

Kentin sur duvarları, kalitesiz malzemeden yapılmış olsa da, savunma mimarisinin işlevsel mantığını yansıtır. Su sistemleri, antik mühendisliğin pratik zekasını gösterir. Tepenin zirvesindeki stoaya çıkan merdivenler, kamusal alanların organizasyonunu anlatır. Her taş, her oyuk, bir hikaye anlatır; bu hikayeleri okuyabilmek, sanat tarihinin ve arkeolojinin sunduğu en büyük ayrıcalıklardan biridir.

İsinda Antik Kenti, Antalya'nın Kaş ilçesinde, sessizce bekleyen bir hazinedir. Likya Birliği'nin demokratik yapısının küçük ama anlamlı bir parçası, ölümden sonraki hayata dair inançların taşa dökülmüş ifadeleri ve doğayla iç içe bir keşif deneyimi sunan bu ören yeri, kültürel miras turizminin gözden kaçırılmaması gereken duraklarından biridir.