Antalya Kitanaura Antik Kenti: Kumluca'nın Dağlardaki Likya Sanat Hazinesi

Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Gölcük Mahallesi'nde, Saraycık Mevkii'nin kuzeyindeki dağlık arazide, denizden 1300 metre yükseklikte sessizce yükselen Kitanaura Antik Kenti (Grekçe: Κιτάναυρα), Likya uygarlığının mimari ve sanatsal zenginliğini taşıyan büyüleyici bir yerleşimdir. Doğu-batı yönünde uzanan bir tepe üzerinde konumlanan bu antik kent, akropolünün batı ve kuzey taraflarını sarp kayalıklarla koruyan doğal bir kale görünümündedir. Çevresi surlarla çevrili olan bu tepe yerleşimi, İdebessos'a 17-18 kilometre mesafede bulunur ve Likya'nın stratejik yol ağı üzerindeki önemli bir durak noktasıdır.

Stadiasmus Patarensis ve Kentin Keşfi

Kitanaura'nın adı ve konumu, Stadiasmus Patarensis olarak bilinen Patara Yol Anıtı sayesinde kesinlik kazanmıştır. Antik yazarlar tarafından pek bahsedilmeyen bu kentin tarihi sınırlı olsa da, Helenistik dönemde sikke bastığı ve Bizans döneminde önemli bir piskoposluk merkezi haline geldiği bilinmektedir. İlk olarak 1842 yılında Spratt ve Forbes tarafından Apollonia, daha sonra Schönborn tarafından Mnara olarak yanlış lokalize edilen kent, ancak 2004-2007 yıllarında Prof. Dr. Nevzat Çevik liderliğindeki Akdeniz Üniversitesi ekibinin detaylı incelemeleriyle gerçek kimliğine kavuşmuştur. Hellenistik döneme ait "Kita" lejantlı sikkeler, kentin bu erken dönemde ekonomik ve siyasi bir güce sahip olduğunu gösteren somut kanıtlardır.

Hamam-Jimnazyum Kompleksi: Yedi Bölümlü Mimari Şaheser

Akropolün güneybatısında, orman yolunun hemen bitişiğinde yer alan Hamam-Jimnazyum Kompleksi, Kitanaura'nın en önemli kamu yapısı olarak dikkat çeker. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan bu yapı, yedi bölümden (veya bir palaestra ile altı bölüm) oluşur ve 700 metrekarelik boyutuyla Likya'nın orta büyüklükteki bir şehri için oldukça etkileyici bir ölçeğe sahiptir. Bu büyüklük, kentin sadece yerel halkın değil, gezginler tarafından kullanılan yolların kesiştiği bir noktada bulunması nedeniyle geçici ziyaretçilere de hizmet verdiğini düşündürmektedir.

Kompleksin en göz alıcı bölümü, apodyterium olarak adlandırılan soyunma ve giyinme mekânıdır. Kemerli nişleriyle estetik bir görünüm sunan bu alan, Roma dönemi hamam mimarisinin işlevsellik ve güzelliği bir araya getiren anlayışını yansıtır. Hamamın su ihtiyacını karşılamak için düzensiz kesme bloklardan yapılmış devasa bir su kemeri kalıntısı da yapının mühendislik başarısını gözler önüne serer.

Bizans Dönemi Bazilikaları ve Devasa Sarnıç

Kitanaura'nın Hristiyanlık dönemindeki önemini en iyi yansıtan yapılar, akropol üzerinde yer alan bazilikalardır. Akropolün güneybatı ucunda erken Bizans dönemine ait bir bazilika kalıntısı bulunurken, merkeze daha yakın bir konumda büyük bir bazilika dikkat çeker. Bu büyük bazilikanın mimari planı oldukça belirgindir: üç girişi, narteksi, üç nefi, iki sütun sırası ve apsisi günümüzde bile rahatlıkla ayırt edilebilmektedir.

Büyük bazilikanın kuzey yanı boyunca uzanan büyük, dikdörtgen bir sarnıç, kentteki en büyük su deposu olarak işlev görmüştür. Bu sarnıç, yüksek rakımlı bir yerleşimde su yönetiminin ne denli kritik olduğunu ve Bizans mühendislerinin bu zorluğu nasıl aştığını gösteren önemli bir yapıdır. Su kaynaklarının verimli kullanımı, kentin uzun süre canlılığını korumasının temel nedenlerinden biridir.

Saraycık Heroonu: Askeri Kabartmaların Dili

Nekropol alanında bulunan en ünlü mezar yapısı olan Saraycık Heroonu, Kitanaura'nın sanat tarihindeki en değerli eserlerinden biridir. Podyum üzerinde yükselen bu anıtsal mezarın orthostatları ve ante duvarlarının cephelerinde yer alan askeri giysi ve silah kabartmaları, Likya sanatının ikonografik zenginliğini sergiler. Bu kabartmalar, mezarda yatan kişinin veya ailenin askeri statüsünü ve toplumsal prestijini vurgulayan sembolik unsurlardır.

Kabartmalarda betimlenen silahlar ve giysiler, dönemin savaşçı kültürünü ve askeri geleneklerini anlamamıza olanak tanır. Her bir figür, taş üzerinde ustaca işlenmiş detaylarıyla, antik Likya toplumunun ölüm sonrası yaşama dair inançlarını ve kahramanlık ideallerini yansıtır. Heroon, sadece bir mezar değil, aynı zamanda taşa kazınmış bir tarih ve sanat anlatısıdır.

Helenistik Surlar ve Zengin Nekropol

Akropolü çevreleyen surlar, 1.30 metre kalınlığında olup, bazı yerlerde 5-6 metre yüksekliğe kadar korunabilmiştir. Surların en eski evresi Helenistik döneme, son evresi ise Bizans dönemine tarihlenir. Bu katmanlı yapı, kentin savunma sisteminin yüzyıllar boyunca nasıl güçlendirildiğini ve her dönemde stratejik önemini koruduğunu gösterir.

Akropolün batısından kuzeye doğru uzanan orman yolunun her iki yanı, çeşitli mezar tipleriyle doludur. Nekropol alanında yoğun olarak görülen mezar türleri şunlardır:

• Aedikula mezarlar: Tapınak cepheli, küçük şapel formundaki mezarlar
• Lahitler: Dikdörtgen taş sanduka biçimindeki geleneksel mezarlar
• Khamosorion: Zemin seviyesinde inşa edilen mezar odaları
• Ostothekler: Kemik ve kül kalıntılarının saklandığı küçük sandukalar

Bu çeşitlilik, Kitanaura'nın farklı sosyal sınıflardan oluşan kozmopolit bir topluma ev sahipliği yaptığını ve ölü gömme geleneklerinin zenginliğini ortaya koyar.

Hristiyanlığın İzleri: Beş Kilise ve Piskoposluk

Kitanaura, Bizans dönemindePerge Metropoliti'ne bağlı önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur. Şehirde tespit edilen beş kilise, Geç Antik Çağ'da Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte kentin öneminin arttığını gösterir. Bu kiliseler, sadece ibadet mekânları değil, aynı zamanda toplumsal ve idari merkezler olarak işlev görmüştür.

Bazilikaların mimari özellikleri, erken Hristiyanlık sanatının Anadolu'daki yerel yorumlarını yansıtır. Üç nefli plan şeması, sütunlu iç mekân düzeni ve apsis tasarımı, dönemin standart kilise mimarisine uygun olsa da, yerel taş işçiliği ve malzeme kullanımı Kitanaura'ya özgü bir karakter kazandırır.

UNESCO Dünya Mirası Yolunda

Kitanaura, 2009 yılında "Likya Uygarlığı Antik Kentleri" kapsamında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne önerilmiştir. Bu öneri, kentin evrensel kültürel değerinin uluslararası düzeyde tanınmasının bir göstergesidir. Hamam-Jimnazyum kompleksinin büyüklüğü, Saraycık Heroonu'nun sanatsal değeri, çok sayıda kilise kalıntısı ve zengin nekropol alanı, Kitanaura'yı Likya bölgesinin en önemli arkeolojik sitelerinden biri haline getirmektedir.

Ziyaretçiler, akropoldeki bazilika, sarnıç ve sur kalıntılarını gezerek, Hamam-Jimnazyum kompleksini ve Saraycık Heroonu'nu inceleyerek, nekropol alanındaki çeşitli mezar tiplerini görerek, Likya uygarlığının katmanlarını keşfedebilirler. Her bir yapı, taş üzerinde yazılmış bir tarih sayfası gibi, geçmişin sesini günümüze taşır.

Dağların Sessiz Tanığı: Kitanaura'nın Kalıcı Mirası

Antalya'nın Kumluca ilçesinde, 1300 metre yükseklikte sessizce bekleyen Kitanaura Antik Kenti, Likya uygarlığının mimari, sanatsal ve dini zenginliğini bir arada sunan eşsiz bir açık hava müzesidir. Helenistik dönemden Bizans dönemine uzanan katmanlı tarihi, askeri kabartmalarla süslü heroonu, devasa hamam kompleksi ve beş kilisesiyle Kitanaura, Anadolu'nun kültürel mozaiğinde özel bir yere sahiptir. Sarp kayalıklar arasında yükselen surları ve zengin nekropol alanıyla bu antik kent, geçmişin izlerini taşıyan taşların dilini anlayabilenler için unutulmaz bir deneyim vaat eder.