Antalya Kyaneai Ören Yeri: Demre'nin Lahitler Kenti ve Arkeolojik Hazinesi

Antalya'nın Demre ilçesine bağlı Yavu köyünün kuzeyindeki tepe düzlüğünde, doğu-batı doğrultusunda uzanan sarp bir kayalık platform üzerinde, Likya uygarlığının en etkileyici yerleşimlerinden biri sessizce bekliyor: Kyaneai. Grekçe'de "Koyu Mavi" ya da "Çınlayan Kayalar" anlamına gelen bu antik kent, Likçe'de Xban olarak adlandırılmış ve Likya Birliği'nin önemli üyelerinden biri olarak tarihteki yerini almıştır. Antiphellos (Kaş) ile Myra (Demre) arasında konumlanan Kyaneai, Üçağız Limanı'na yaklaşık beş kilometre mesafededir ve Demre ilçe merkezine yirmi ila yirmi üç kilometre uzaklıktadır.

Topografya ve Savunma Mimarisi

Kyaneai'nin konumu, Likya kentlerinin tipik savunma stratejisini yansıtan mükemmel bir örnektir. Güney yönü doğal olarak sarp kayalıklarla korunan akropol, yapay sur duvarlarına ihtiyaç duymayacak kadar güvenli bir yapıya sahiptir. Kuzey, batı ve doğu yönlerinden ise kenti çevreleyen surlar, stratejik noktalarda kapı girişleriyle tamamlanmıştır. Bu kapılardan özellikle kuzey ve batıdakiler günümüzde hâlâ görülebilir durumdadır ve Likya duvar örgü tekniğinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.

Akropolün güney yamacındaki sarp kayalık, sadece savunma amaçlı değil, aynı zamanda nekropol alanı olarak da kullanılmıştır. Bu durum, Likya toplumunun ölülerini kentin en görünür ve prestijli noktalarına yerleştirme geleneğini göstermektedir. Kayalığın üzerinden Akdeniz'e uzanan manzara, hem yaşayanlar hem de ölenler için sembolik bir anlam taşımaktadır.

Lahitler Kenti: Likya'nın En Büyük Nekropolü

Kyaneai'yi diğer Likya kentlerinden ayıran en belirgin özellik, "Lahitler Kenti" unvanını hak edecek kadar zengin mezar mimarisine sahip olmasıdır. Tüm Likya bölgesinde en fazla lahit bulunan ören yeri olarak kayıtlara geçen Kyaneai, akropolün doğusundaki nekropol sahasında ve güney yamacında yüzlerce lahit ve kaya mezarı barındırmaktadır.

Bu lahitler arasında özellikle batı kapısı yakınındaki heroon (anıtsal mezar) dikkat çekmektedir. MÖ 4. yüzyıla tarihlenen bu yapı, sandukasında ve kapağında yer alan kabartmalarla Likya sanatının doruk noktasını temsil eder. Kabartmalarda savaş arabası sahneleri ve kanatlı zafer figürleri, dönemin ikonografik repertuarını yansıtmaktadır. Akropolün güneyindeki sarp kayalıkta ise tek ion sütunlu, in antis tapınak cepheli kaya mezarı bulunur; bu mezar tipi, Hellenistik dönem Likya mimarisinin Yunan etkilerini nasıl özümsediğini gösteren önemli bir örnektir.

Lahitler üzerindeki Likya yazıtları, kentin yerel dilini kullanmaya devam ettiğini ve kültürel kimliğini koruduğunu kanıtlamaktadır. Bu yazıtlar, mezar sahiplerinin kimliklerini, ailelerini ve bazen de sosyal statülerini açığa çıkarmaktadır.

Mimari Yapılar ve Kentsel Doku

Kyaneai'nin kentsel dokusu, Roma İmparatorluk döneminde yaşadığı büyük gelişmeyi yansıtan çeşitli yapılarla doludur. Akropolden batıya giden düzlüğün kuzeyinde, güney eteğinde yer alan tiyatro, caveası doğal meyile oyulmuş, elli metre çapında çift diazomalı bir yapıdır. Bu tiyatro, kentin kültürel yaşamının merkezi olmuş ve topluluk etkinliklerinin gerçekleştiği ana mekan işlevini görmüştür.

Akropol içinde tespit edilen yapılar arasında şunlar bulunmaktadır:

• Kütüphane: Kentin entelektüel yaşamının göstergesi olan bu yapı, Roma döneminde eğitim ve bilgi merkezi olarak işlev görmüştür.
• Hamam: Roma kentlerinin vazgeçilmez unsuru olan hamam kompleksi, sosyal yaşamın önemli bir parçasıydı.
• Tahıl Ambarı: Kentin ekonomik altyapısını ve gıda güvenliğini sağlayan depolama alanları.
• Anıtsal Çeşme: Su mimarisinin görkemli bir örneği olarak kamu alanını süsleyen yapı.
• Sarnıçlar: Akdeniz ikliminde su yönetiminin kritik önemi taşıdığını gösteren altyapı elemanları.

Ne yazık ki, yoğun bitki örtüsü bu yapıların çoğunu kaplamış durumda ve detaylı inceleme yapmak oldukça zorlaşmıştır. Bu durum, aynı zamanda kentin korunma durumu hakkında önemli soruları da gündeme getirmektedir.

Epigrafik Bulgular ve Jason'un İzleri

Kyaneai'de bulunan yazıtlar, kentin sosyal ve politik yapısı hakkında benzersiz bilgiler sunmaktadır. Özellikle Jason adlı bir vatandaşa ait onursal yazıtlar, antik dönem euergetizm (hayırseverlik) geleneğinin en çarpıcı örneklerinden birini oluşturmaktadır. Jason'un kente yaptığı cömert bağışlar ve bunun karşılığında aldığı onursal unvanlar, Likya kentlerinde elit sınıfın rolünü ve toplumsal hiyerarşiyi anlamak için kritik veriler sağlamaktadır.

Jason'un sıra dışı mezarı, hem mimari özellikleri hem de üzerindeki yazıtlarla dikkat çekmektedir. Bu mezar, bir bireyin toplumsal prestijinin ölümden sonra nasıl somutlaştırıldığını gösteren arkeolojik bir belgedir. Kentte bulunan Likya dili ile yazılmış kitabeler ise, Likya alfabesinin ve dilinin araştırılması için değerli malzeme sunmaktadır.

Tarihsel Gelişim ve Kronoloji

Kyaneai'nin iskân tarihi MÖ 1000'li yıllara kadar uzanmakta, ancak kentin mimari kalıntıları ağırlıklı olarak en geç MÖ 4. yüzyıldan itibaren yoğunlaşmaktadır. Likya Birliği döneminde "Lykion Ku" ibareli sikkeler basan kent, bölgesel siyasette aktif bir rol oynamıştır. Bu sikkeler, Kyaneai'nin ekonomik gücünü ve siyasi özerkliğini simgelemektedir.

Roma egemenliği altında kent, en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemde inşa edilen kamu yapıları, kentin refahını ve Roma kentleşme modelini benimsediğini göstermektedir. Bizans döneminde, MS 5-6. yüzyıllarda piskoposluk merkezi haline gelen Kyaneai, Hristiyanlığın bölgedeki yayılmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Günümüzde Katolik Kilisesi tarafından titular piskoposluk olarak listelenmesi, kentin dini tarih açısından taşıdığı önemi vurgulamaktadır.

Antik coğrafyacı Pausanias, Kyaneai'de Apollon Thyrxeus tapınağının bulunduğunu kaydetmiştir. Bu bilgi, kentin pagan dönemindeki dini yaşamına dair önemli bir ipucu sunmaktadır. Kent, 10. yüzyılda terk edilmiş ve o tarihten itibaren doğanın içinde yavaş yavaş kaybolmaya başlamıştır.

Ulaşım ve Ziyaret Koşulları

Kyaneai'ye ulaşım, Yavu köyü üzerinden sağlanmaktadır ancak bu yolculuk arkeolojik bir macera kadar zorlu bir deneyimdir. Toprak yol oldukça bozuk, taşlı ve sarp olduğundan, 4x4 arazi aracı veya altı yüksek bir araç kullanmak neredeyse zorunludur. Normal binek araçlarla bu yolu aşmak hem araç hem de yolcular için oldukça risklidir.

Yavu köyünden yaklaşık iki yüz elli metre yukarıda konumlanan ören yerine, araçla belirli bir noktaya kadar ulaşılabilir ancak sonrasında yürüyerek devam etmek gerekmektedir. Bu durum, ziyaretçilerin fiziksel olarak hazırlıklı olmalarını gerektirmektedir. Antik kent bakımsız durumda olup yoğun bitki örtüsüyle kaplıdır; bu nedenle doğa yürüyüşü ve keşif ruhu taşıyan ziyaretçiler için idealdir, ancak konfor arayan turistler için uygun değildir.

Ziyaret sırasında dikkate alınması gereken önemli noktalar:

• Su ve Yiyecek: Alanda hiçbir tesis bulunmadığından, yeterli miktarda su ve yiyecek taşımak zorunludur.
• Manzara: Güney ve batı tepelerinden izlenen manzara, zorlu yolculuğun ödülü niteliğindedir ve fotoğrafçılık için eşsiz fırsatlar sunar.
• Aktiviteler: Tiyatro, surlar, lahitler ve kaya mezarlarını gezmek, doğa yürüyüşü (trekking) yapmak ve manzara seyri başlıca aktivitelerdir.

Koruma Sorunları ve Geleceğe Bakış

Kyaneai, 2009 yılında"Likya Uygarlığı Antik Kentleri" kapsamında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne önerilmiştir. Bu öneri, kentin evrensel değerinin uluslararası düzeyde tanınması açısından son derece önemlidir. Ancak kentin mevcut durumu, acil koruma ve restorasyon çalışmalarına ihtiyaç duyulduğunu açıkça göstermektedir.