Antalya Laertes Antik Kenti: Alanya'nın Bulutlar Üstündeki Roma Hazinesi

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Gözüküçüklü Köyü yakınlarında, deniz seviyesinden 850 metre yükseklikte, Toros Dağları'nın göğsünde saklanan Laertes Antik Kenti (Grekçe: Λαέρτης), Anadolu arkeolojisinin en büyüleyici sırlarından birini barındırır. Alanya ilçe merkezine yaklaşık 25 kilometre uzaklıktaki bu antik yerleşim, Cebel-i Reis Dağı'nın güney eteklerinde, Dim Vadisi ağzında yükselen savunmaya elverişli bir tepe üzerinde kurulmuştur. Antik Çağ'da Dağlık Kilikya olarak bilinen bölgenin sınırları içinde yer alan kent, göğüs biçimindeki topografyası sayesinde hem stratejik bir konuma sahipti hem de iç kesimde olmasına rağmen kendi limanını barındırıyordu.

Mitolojiden Tarihe: Odysseus'un Babasının İzinde

Laertes ismi, Anadolu topraklarında yankılanmadan önce Yunan mitolojisinin derinliklerinde doğmuştur. Troia efsanesinde Odysseus'un babası olarak karşımıza çıkan bu isim, kente sadece bir kimlik değil, aynı zamanda mitolojik bir prestij kazandırmıştır. Kentin kuruluşu MÖ 7. yüzyılın son çeyreğine, hatta MÖ 6. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Bu erken dönem, bölgenin Akdeniz ticaretindeki stratejik konumunu ve kültürel etkileşimlerini göstermesi açısından son derece önemlidir.

Yunan filozof Diogenes Laertius'un bu kasabadan geldiği düşünülmektedir. Felsefe tarihinin önemli kaynaklarından birini kaleme alan bu düşünürün Laertes ile bağlantısı, kentin sadece ticari değil, entelektüel bir merkez olarak da işlev gördüğüne işaret eder. George Bean ve Terence Mitford, 1962 yılında kentte incelemelerde bulunarak modern arkeolojik çalışmaların temelini atmışlardır.

Fenike Yazıtı: Roma Öncesi Dönemin Tek Tanığı

Laertes'in sanat tarihi açısından en değerli hazinesi, şüphesiz Cebelireis Dağı Yazıtı olarak da bilinen Fenike Yazıtı'dır. MÖ 7. yüzyıla tarihlenen bu taş yazıt, üç yanı Fenike dilinde yazılmış olup, kentin tarihini beklenenden çok daha erken bir döneme götürmektedir. Alanya Müzesi'nde sergilenen bu eşsiz eser, Roma öncesi döneme ait tek örnek olması nedeniyle Anadolu arkeolojisinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir.

Yazıtın üç yüzeyinde de Fenike alfabesiyle işlenmiş metinler, bölgenin Akdeniz dünyasıyla olan ticari ve kültürel bağlarını somut olarak kanıtlamaktadır. Bu dönemde Fenikelilerin Anadolu kıyılarındaki varlığı bilinmekle birlikte, Laertes yazıtı gibi detaylı ve korunmuş örnekler son derece nadirdir. Yazıtın ikonografik özellikleri ve harf biçimleri, dönemin yazı sanatı ve taş işçiliği hakkında önemli ipuçları sunmaktadır.

Roma Dönemi: Kentin Altın Çağı ve Mimari Zenginliği

Laertes'in en parlak dönemi, MS 1. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar süren Roma İmparatorluğu hakimiyeti altında yaşanmıştır. Özellikle İmparator Claudius zamanında kent, mimari ve sanatsal açıdan doruk noktasına ulaşmıştır. Bu dönemde inşa edilen anıtsal yapılar, Roma mimarlık geleneğinin Anadolu'daki en güzel örneklerinden birini oluşturmaktadır.

Kentteki yazıtlar, bölgenin sosyal, hukuki ve mülkiyet yapısına dair benzersiz bilgiler sunmaktadır. MS 138 tarihli Diplomalı Asker Yazıtı, Alanya Müzesi'nde sergilenen bir diğer önemli eserdir. Pamfilya Valisi'nin adının geçtiği bu terhis belgesi, Suriyeli bir askere verilen Roma vatandaşlığı ve evlenme hakkını belgeler. Bu diploma, kentin askeri ve sosyal yapısına ışık tutarken, Roma İmparatorluğu'nun çok kültürlü yapısını ve entegrasyon politikalarını da gözler önüne sermektedir.

Mülkiyet sorunlarını konu alan diğer yazıtlar ise, antik dönem hukuk sisteminin işleyişini ve toprak sahipliği konusundaki düzenlemeleri anlamak açısından değerlidir. Bu belgeler, sanat tarihçileri için olduğu kadar hukukçular ve sosyologlar için de önemli kaynaklardır.

Mimari Kalıntıları: Orman İçinde Dağılmış Bir Şehir

Laertes'te günümüze ulaşan mimari kalıntılar, Roma şehir planlamasının karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Kentin en sağlam yapıları arasında gözetleme kuleleri öne çıkar. Bu kuleler, hem savunma hem de iletişim amaçlı kullanılmış olup, kentin stratejik önemini vurgular.

Kent merkezinde yer alan agora, antik dönemin ticari ve sosyal yaşamının kalbi konumundaydı. Agoranın yanında bulunan exedra, yarım daire biçiminde tasarlanmış oturma birimidir ve halkın sohbet etmek, tartışmak ve sosyalleşmek için kullandığı kamusal bir mekândı. Bu mimari elemanın varlığı, Laertes'in sadece bir ticaret merkezi değil, aynı zamanda entelektüel ve sosyal bir buluşma noktası olduğunu gösterir.

İmparatorlar Caddesi, kentin ana arterini oluşturmaktaydı. Bu cadde boyunca sıralanan yapılar, Roma şehir planlamasının düzen ve simetri anlayışını yansıtır. Odeon veya tiyatro (auditorium) kalıntıları, kentin kültürel yaşamının zenginliğine tanıklık eder. Bu yapılar, müzik dinletileri, şiir okumaları ve küçük ölçekli tiyatro gösterileri için kullanılırdı.

Laertes'in dini mimarisi de son derece zengindir. Kentte şu tapınak kalıntıları görülebilmektedir: