Antalya Laertes Antik Kenti: Alanya'nın Dağlık Kilikya Mirası

Antalya'nın Alanya ilçesine bağlı Gözüküçüklü Köyü yakınlarında, deniz seviyesinden 850 metre yükseklikte konumlanan Laertes Antik Kenti (Grekçe: Λαέρτης), Antik Çağ'da Dağlık Kilikya olarak bilinen bölgenin stratejik yerleşimlerinden birini temsil etmektedir. Toros Dağları üzerinde, Dim Vadisi ağzında yükselen Cebel-i Reis Dağı'nın güney eteklerinde, savunmaya son derece elverişli göğüs biçiminde bir tepe üzerine kurulan kent, Alanya ilçe merkezine yaklaşık 25 kilometre uzaklıktadır. Kentin kuruluşu, Alanya Müzesi'nde sergilenen ve üç yanı Fenike dilinde yazılmış olan Cebelireis Dağı Yazıtı sayesinde MÖ 7. yüzyılın son çeyreğine kadar izlenebilmektedir. Bu yazıt, Roma öncesi döneme ait tek örnek olması bakımından bölge tarihinin anlaşılmasında kritik bir kaynak niteliği taşımaktadır.

Coğrafi Konum ve Savunma Stratejisi

Laertes'in yerleşim yeri seçimi, antik dönem kent planlamasının savunma odaklı mantığını açıkça yansıtmaktadır. İç kesimde konumlanmasına rağmen kentin bir limanı (demirleme yeri) bulunması, deniz ticareti ile iç bölge bağlantısının sağlanmasında önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Alanya-Mersin karayolunun 13. kilometresinde Mahmutlar Kasabası'ndan sonra Gözüküçüklü Köyü'ne ulaşılmakta, köyden sonraki 6 kilometrelik patika ve stabilize yol ise günümüzde bile ulaşımı zorlaştırmaktadır. Bu coğrafi izolasyon, antik dönemde kentin savunulabilirliğini artıran temel faktörlerden biri olmuştur. Yüksek rakım ve dağlık arazi, düşman saldırılarına karşı doğal bir koruma sağlarken, aynı zamanda bölgenin stratejik kontrolünü mümkün kılmıştır.

Kronolojik Gelişim ve Tarihsel Dönemler

Kentin tarihsel gelişimi, arkeolojik bulgular ışığında farklı dönemlere ayrılarak incelenebilmektedir. MÖ 7. yüzyıldan itibaren yerleşim gören bölge, Helenistik dönemde korsanların kontrolü altında kalmış, bu durum söz konusu döneme ait mimari kalıntıların azlığını açıklamaktadır. Kentin en parlak dönemi, MS 1. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar süren Roma İmparatorluğu hakimiyeti altında yaşanmıştır. Özellikle İmparator Claudius zamanında kent, önemli bir gelişme göstermiş ve bu dönemde inşa edilen anıtsal yapılar günümüze kadar ulaşabilmiştir. Kentin adı, Troia efsanesinde Odysseus'un babası olarak geçen Laertes ismine atıfta bulunmaktadır. Yunan filozof Diogenes Laertius'un bu kasabadan geldiği düşünülmekte, bu durum kentin entelektüel yaşamdaki yerini göstermektedir.

Mimari Yapı ve Kent Dokusu

Laertes'te günümüze ulaşan mimari kalıntılar, Roma dönemi kent planlamasının karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Kentten günümüze kalan en sağlam yapılar gözetleme kuleleridir; bu kuleler, kentin savunma sisteminin temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Kent merkezinde yer alan agora ve halkın sohbet için kullandığı yarım daire biçimindeki exedra, kamusal yaşamın odak noktalarını temsil etmektedir. İmparatorlar Caddesi olarak adlandırılan ana arter, kentin prestij yapılarını birbirine bağlamaktadır.

Kentteki dini ve kültürel yapılar, Roma İmparatorluğu'nun resmi ideolojisini yansıtmaktadır:

• İmparator Claudius Tapınağı: İmparator kültünün yerel tezahürü
• Sezar Tapınağı: Roma'nın kurucu figürüne adanmış yapı
• Apollon Tapınağı: Helenistik geleneğin devamı
• Zeus Megistos Tapınağı: Yerel ve Yunan panteonunun sentezi

Bunların yanı sıra, odeon veya tiyatro kalıntıları, hamam, sarnıçlar ve ev kalıntıları, kentin gündelik yaşamına dair somut veriler sunmaktadır. Nekropol alanında çok sayıda ostotek (kül kutusu) parçaları ve kaideleri, Roma dönemi ölü gömme geleneklerini belgelemektedir.

Epigrafik Kanıtlar ve Sosyal Yapı

Laertes'te bulunan yazıtlar, bölgenin sosyal, hukuki ve askeri yapısına dair benzersiz bilgiler sunmaktadır. MS 138 tarihli diplomalı asker yazıtı, Pamfilya Valisi'nin adının geçtiği bir Suriyeli askere ait terhis belgesidir. Bu belge, Roma vatandaşlığı ve evlenme hakkı verilmesini içermekte, imparatorluğun askeri hizmet karşılığında sosyal mobilite sağlama politikasını somutlaştırmaktadır. Ayrıca kentte bulunan mülkiyet sorunlarını konu alan yazıtlar, yerel hukuki uygulamaların ve toprak mülkiyeti sisteminin işleyişine ışık tutmaktadır. Bu epigrafik malzeme, Roma İmparatorluğu'nun taşra yönetimi ve yerel toplumlarla entegrasyon stratejilerinin anlaşılmasında değerli veriler sağlamaktadır.

Akademik Çalışmalar ve Günümüz Durumu

George Bean ve Terence Mitford, 1962 yılında kentte sistematik incelemeler gerçekleştirmiş, bu çalışmalar Laertes'in bilimsel literatürdeki yerini sağlamlaştırmıştır. Ancak günümüzde kent, herhangi bir koruma tesisi veya düzenli kazı çalışması olmaksızın, balta girmemiş orman içinde sessizce beklemektedir. Ören yerine giriş ücretsiz olup ziyaret saat kısıtlaması bulunmamaktadır. Yön işaretlerinin olmaması ve önceki ziyaretçilerin ayak izlerinden oluşan patikalarla gezilmesi, kentin arkeolojik potansiyelinin henüz tam olarak değerlendirilmediğini göstermektedir. Taşlık ve dikenli arazi, kaplumbağa ve kertenkelelerle karşılaşılabilen doğal ortam, kentin korunmuş ekolojik yapısını yansıtmaktadır.

Tarihsel Anlamı ve Araştırma Potansiyeli

Laertes Antik Kenti, Dağlık Kilikya bölgesinin Roma İmparatorluğu'na entegrasyonu sürecini anlamamız için kritik bir vaka çalışması sunmaktadır. Fenike yazıtından Roma dönemi anıtsal yapılarına kadar uzanan kronolojik derinlik, bölgenin kültürel katmanlarını ortaya koymaktadır. Kentin iç kesimde olmasına rağmen denizle bağlantısı, antik dönem ticaret ağlarının karmaşıklığını göstermektedir. İmparator kültü tapınakları, Roma'nın ideolojik hegemonyanın yerel düzeyde nasıl inşa edildiğini somutlaştırmaktadır. Askeri diploma yazıtı ise, imparatorluğun askeri hizmet, vatandaşlık ve sosyal entegrasyon arasında kurduğu ilişkiyi belgelemektedir. Laertes, hem yerel tarih hem de Roma İmparatorluğu'nun taşra dinamikleri açısından daha fazla akademik ilgiyi hak eden, henüz keşfedilmeyi bekleyen bir arkeolojik potansiyel taşımaktadır. Sistematik kazılar ve koruma çalışmaları, bölge tarihinin daha net anlaşılmasına önemli katkılar sağlayacaktır.