Antalya Limyra Antik Kenti: Finike'nin Likya Birliği Başkenti

Likya Uygarlığının Kalbi: Limyra Antik Kenti

Antalya'nın Finike ilçesi Saklısu köyünde yer alan Limyra Antik Kenti, Anadolu'nun en önemli arkeolojik alanlarından birini oluşturmaktadır. Likçe adı 'Zemuri', Grekçe adı ise 'Λίμυρα' olan bu antik yerleşim, Toçak Dağı'nın güney eteklerinde kurulmuş olup, Likya Uygarlığı'nın en parlak dönemlerinin tanığı olarak günümüze ulaşmıştır.

Tarihsel Gelişim ve Kronolojik Analiz

Arkeolojik kazılar, Limyra'nın yerleşim tarihinin MÖ 7. yüzyıla kadar uzandığını ortaya koymaktadır. Tabaka XIII olarak adlandırılan en derin katmanlar, bu antik kentin köklü geçmişini belgeler niteliktedir. Likçe 'Zemuri' adının varlığı, yerleşimin en az MÖ 5. yüzyıldan itibaren sürekli bir iskana sahne olduğunu kanıtlamaktadır.

Kentin en parlak dönemi, MÖ 4. yüzyılın ilk yarısında Likya Kralı Perikle zamanında yaşanmıştır. Bu dönemde Limyra, Likya'nın başkenti konumuna yükselmiş ve Kral Perikle'nin Likya Birliği'ni kurma çabalarının merkezi haline gelmiştir. Perikle'nin egemenliği genişletme politikaları sonucunda, Pers hakimiyeti bu bölgede sözde kalmış, yerel özerklik güçlenmiştir.

Büyük İskender'in ölümü sonrasında kurulan Helenistik krallıklar döneminde, Limyra önemini korumuştur. I. Ptolemaios Soter ve oğlu II. Ptolemaios Philadelphos dönemlerinde kent, Ptolemaion anıtının inşasıyla da görüldüğü üzere, Ptolemaioslar'ın himayesinde gelişmeye devam etmiştir.

Roma Dönemi ve İmparatorluk Mirası

MS 2. ve 3. yüzyıllarda Roma hakimiyeti altında ikinci parlak devrini yaşayan Limyra, depremlere rağmen sürekli olarak yeniden inşa edilmiştir. Bu dönemin en önemli olayı, İmparator Augustus'un manevi oğlu Gaius Caesar'ın MS 4 yılında Limyra'da ölmesi ve adına anıtsal bir mezar yapılmasıdır. Kenotaph olarak adlandırılan bu yapı, içinde naaşı bulunmayan anıtsal mezar geleneğinin önemli bir örneğini teşkil etmektedir.

Bizans Dönemi ve Hristiyanlık

Bizans döneminde Limyra, önemli bir piskoposluk merkezi haline gelmiştir. Bu dönemde kentin akropolündeki aşağı kalede inşa edilen Bizans kilisesi, Hristiyanlığın bölgedeki yayılışının somut kanıtlarından birini oluşturmaktadır. Ancak 8.-9. yüzyıl Arap akınları sonrasında kent terk edilmiş ve tarih sahnesinden çekilmiştir.

Mimari Yapı ve Kent Planlaması

Limyra'nın mimari yapısı, Toçak Dağı'nın güney eteklerindeki akropol ve güneyindeki düzlükteki Roma/Bizans surları içindeki alan olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Akropol, kuzeyde bir iç kale ve aşağı kaleden meydana gelmekte olup, erken dönem yapılarını barındırmaktadır.

Aşağı kalede sur, sarnıçlar, Bizans kilisesi ve Perikle Heroonu bulunmaktadır. Akropolün düzlüğe ulaştığı yerde, karayolu kenarında konumlanan tiyatro, orijinali Helenistik döneme ait olmakla birlikte MS 141'de büyük bir onarım görmüştür. Roma ve Bizans dönemi surları düzlükteki alanı çevrelemekte, Limyros Çayı'nın batısındaki Erken Bizans suru ise daha eski kalıntıları içermektedir.

Sanat Eserleri ve Anıtsal Yapılar

Limyra'nın sanat tarihindeki yeri, başta Perikle Heroonu olmak üzere anıtsal yapılarıyla belirlenmektedir. MÖ 4. yüzyıla tarihlenen bu anıt mezar, mimarisi bakımından Xanthos'taki Nereidler Anıtı'na benzemekte ve önemli parçaları Antalya Müzesi'nde sergilenmektedir.

Helenistik dönemde yapılan Ptolemaion, II. Ptolemaios Philadelphos'a teşekkür amacıyla dikilmiş anıtsal bir yapıdır. Antalya Müzesi'nde sergilenen plastik eserleri, dönemin sanat anlayışının önemli örneklerini sunmaktadır. Gaius Caesar Anıt Mezarı'nın mermer kabartmaları ise Augustus dönemi realizmini yansıtan yüksek kaliteli eserler olarak dikkat çekmektedir.

Ornimythos Kemeri, Erken İmparatorluk dönemine ait onursal bir kemer olup, yazıtlı ve istisnai mimari özelliklere sahiptir. Bir tepenin kenarına inşa edilmiş stadion ise 30 oturma sıralı ve diazomalı yapısıyla dönemin spor mimarisinin önemli bir örneğini teşkil etmektedir.

Kaya Mezarları ve Nekropol Alanları

Limyra, 400'ü aşkın kaya mezarıyla Likya'nın en çok kaya mezarına sahip kentlerinden biri konumundadır. Bu mezarların çoğu ismen bilinmekte olup, Likya mezar mimarisinin gelişimini takip etmek açısından eşsiz bir laboratuvar oluşturmaktadır.

Modern Araştırmalar ve Bilimsel Çalışmalar

Limyra'daki sistematik kazılar 1969 yılında J. Borchhardt tarafından başlatılmıştır. 2002 yılından itibaren ise çalışmalar Avusturya Viyana Üniversitesi'nden T. Marksteiner'in yönetiminde sürdürülmektedir. Bu uzun soluklu araştırmalar, kentin tarihsel gelişiminin aydınlatılmasında kritik rol oynamaktadır.

Kültürel Miras ve UNESCO Statüsü

Limyra Antik Kenti, Likya Uygarlığı Antik Kentleri kapsamında 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edilmiştir. Bu statü, kentin hem Likya Birliği'nin başkenti hem de önemli bir Bizans piskoposluk merkezi olarak taşıdığı tarihsel önemin uluslararası düzeyde tanınmasını sağlamıştır.

Sonuç olarak Limyra Antik Kenti, MÖ 7. yüzyıldan MS 9. yüzyıla kadar süren uzun tarihsel süreci boyunca, Anadolu'nun siyasi, kültürel ve dini hayatında oynadığı rol bakımından benzersiz bir konuma sahiptir. Kentin sunduğu arkeolojik veriler, antik dönem Anadolu tarihinin anlaşılmasında vazgeçilmez kaynaklardır.