Antalya Lyrbe Antik Kenti: Manavgat'ın Dağlardaki Arkeolojik Hazinesi

Toros Dağları'nın Eteğindeki Gizli Kent

Antalya'nın Manavgat ilçesine bağlı Bucakşeyhler Mahallesi'nde, çam ormanlarının arasına gizlenmiş bir arkeolojik hazine bulunuyor: Lyrbe Antik Kenti. Toros Dağları'nın eteğinde, üç tarafı derin yarlarla çevrili eğimli bir tepe üzerine kurulmuş bu antik yerleşim, hem doğal konumu hem de barındırdığı eserlerle ziyaretçilerini büyülüyor.

Kentin adı konusunda iki farklı görüş bulunuyor. Gemicilerin el kitabı olan Stadiasmus Maris Mayni'ye dayanılarak Seleukeia olduğu ileri sürülürken, günümüzde Side diliyle yazılmış yazıtlardan yola çıkılarak buranın dağ kenti Lyrbe olması gerektiği düşünülüyor. Kent, Suriye Kralı I. Selevkos Nikator adına kurulan dokuz kentten biri olarak da tarihe geçmiştir.

Kazıların Ortaya Çıkardığı Mimari Şaheserler

1972-1979 yılları arasında İstanbul Üniversitesi'nden Prof. Dr. Jale İnan başkanlığındaki ekibimizin gerçekleştirdiği kazılar, kentin olağanüstü mimari zenginliğini gün yüzüne çıkardı. Doğal savunma avantajı sağlayan coğrafi konumu nedeniyle sadece güney yönündeki surlar inşa edilmiş ve bu surlar günümüze kadar mükemmel şekilde korunmuştur. Kesme kumtaşı bloklardan düzgün olmayan rektagonal teknikle örülen surların ortasında, iki anıtsal kule ile sınırlandırılmış görkemli giriş kapısı yer alıyor.

Kentin kalbi olan agora, Pamfilya bölgesinin en iyi korunmuş agoralarından biri olarak karşımıza çıkıyor. Yaklaşık 52x66 metrelik kare planlı bu kompleks, ticari, kültürel ve siyasi işlevleri bir arada barındırıyor. Agoranın kuzey kanadında yer alan ve yapısal işlevi nedeniyle kütüphane olarak tanımladığımız mekan, kentin entelektüel yaşamının merkezi olmuş.

Mozaiklerin Anlattığı Hikayeler

Kazılarımız sırasında ortaya çıkardığımız en değerli buluntulardan biri, kütüphane yapısında keşfettiğimiz Yedi Bilgeler Mozaiği oldu. Bu eşsiz eser, tam ortasında ünlü düşünür Homeros'un adını, çevresindeki bordürde ise Anaksagoras, Pythagoras, Demosthenes, Lykurgüs, Thukydides ve Solon gibi antik dünyanın en büyük düşünürlerinin portrelerini barındırıyor. Bu mozaik, kentin sadece ticari değil, aynı zamanda entelektüel bir merkez olduğunun kanıtı niteliğinde.

Agoranın kuzeyinde bulunan mekanlarda ortaya çıkardığımız Orpheus Mozaiği ise, kentin sanatsal zenginliğinin bir başka göstergesi. Agoranın kuzeyindeki mekanların tabanlarını kaplayan bu mozaikler ve opus sectile tekniğiyle döşenmiş mermer zeminler, Roma döneminin refah seviyesini gözler önüne seriyor.

Çok Katmanlı Tarihsel Doku

Stratigrafik çalışmalarımız, Lyrbe'nin çok katmanlı bir tarihsel dokuya sahip olduğunu ortaya koydu. En eski buluntular Klasik Dönem'e ait olsa da, kentin Helenistik dönemde kurulduğu anlaşılıyor. Side diliyle yazılmış yazıtlar, kentin Antik Çağ'da Side kentiyle aynı halk tarafından iskân edildiğine işaret ediyor.

Kentin en parlak dönemi Roma döneminde yaşandığı, kalıntılardan açıkça anlaşılıyor. Bu dönemde inşa edilen hamam kompleksi, güneybatıda üç kısımdan meydana gelen büyük bir yapı olarak karşımıza çıkıyor. Bizans döneminde de yerleşimin devam ettiğini gösteren en önemli kanıt ise hamam kompleksi ile birlikte inşa edilen iki katlı kilise yapısı. 11. yüzyılın ikinci yarısında bu kiliseye bir manastır da ilave edilmiş.

Kentin Diğer Yapısal Unsurları

Kazılarımız sırasında agoranın çevresinde iki tapınak yapısı (C1 ve C2) tespit ettik. Agoranın güneydoğusunda dört ayaklı bir kapı tarzında tetrapylon ve batı tarafında Galeri I ve II olarak tanımladığımız yapılar da kentin kentsel dokusunun zenginliğini gösteriyor. Su ihtiyacını karşılamak için inşa edilmiş sarnıçlar ve nekropoldeki mezar yapıları, kentin günlük yaşamına dair önemli ipuçları sunuyor.

Nekropol alanında keşfettiğimiz geç dönem yapısı olan nekropol kilisesi, kentin Hristiyanlık dönemindeki önemini ortaya koyuyor. Bu yapılar, Roma ve Bizans dönemlerinde kentin yoğun bir yerleşim gördüğünü kanıtlıyor.

Buluntuların Müzelerdeki Serüveni

Kazılarımız sırasında ortaya çıkardığımız heykeltıraşlık eserleri ve mozaikler, bugün Antalya Arkeoloji Müzesi'nde ziyaretçilerle buluşuyor. Tesadüfen bulunan çeşitli eserler ise Side Arkeoloji Müzesi'nde görülebiliyor. Bu eserlerin müzelerdeki sergilenmesi, Lyrbe'nin kültürel mirasının gelecek nesillere aktarılması açısından büyük önem taşıyor.

Pamfilya'nın Entelektüel Merkezi

Lyrbe Antik Kenti, bir dağ kenti kimliğiyle Pamfilya bölgesinin önemli yerleşimlerinden biri olarak tarihteki yerini almış. Kentte bulunan Bilgeler Mozaiği ve Orpheus Mozaiği gibi eserler, Pamfilya Bölgesi'nin sadece ticari değil, aynı zamanda kültürel ve entelektüel zenginliğinin de göstergesi niteliğinde.

Manavgat şehir merkezine 12 kilometre uzaklıktaki bu eşsiz arkeolojik alan, Oymapınar Barajı'nın muhteşem manzarasıyla birleşerek ziyaretçilerine unutulmaz bir deneyim sunuyor. Çam ağaçlarının arasından süzülen güneş ışıkları altında, antik dünyanın izlerini takip etmek, geçmişle bugün arasında köprü kuran büyülü bir yolculuk niteliğinde.