Antalya Lyrbe Antik Kenti: Manavgat'ın Mozaiklerle Süslü Helenistik Hazinesi

Toros Dağları'nın Eteğindeki Gizli Kent

Antalya'nın Manavgat ilçesine bağlı Bucakşeyhler Mahallesi'nde, çam ormanlarının arasına gizlenmiş bir antik kent, ziyaretçilerini binlerce yıllık bir yolculuğa çıkarıyor. Lyrbe Antik Kenti, ya da bazı kaynaklarda geçen adıyla Seleukeia, Toros Dağları'nın eteğinde kurulmuş eşsiz bir dağ yerleşimi olarak karşımıza çıkıyor. Üç tarafı derin yarlarla çevrili bu stratejik konumdaki kent, ormandan güneye doğru uzanan bir tepenin üzerinde, çevreye hâkim bir manzara sunuyor.

Kentin adı konusundaki tartışmalar, arkeoloji dünyasının heyecan verici keşiflerinden birini yansıtıyor. Gemicilerin el kitabı olan Stadiasmus Maris Mayni'ye dayanılarak Seleukeia olduğu ileri sürülse de, günümüzde Side diliyle yazılmış yazıtlardan yola çıkılarak buranın dağ kenti Lyrbe olması gerektiği düşünülüyor. Bu kent, Suriye Kralı I. Selevkos Nikator adına MÖ 321-280 yılları arasında kurulan dokuz kentten biri olarak da tarihe geçmiş durumda.

Mimari Şaheserlerin Büyüleyici Dünyası

Lyrbe'nin mimari zenginliği, Pamfilya bölgesinin en etkileyici örneklerinden birini oluşturuyor. Kentin doğal savunma sistemi olan derin yarlar nedeniyle, sadece güney yönündeki surlar günümüze kadar iyi korunabilmiş. Bu surların dış yüzeyi, kesme kumtaşı bloklardan düzgün olmayan rektagonal teknikle örülmüş ve antik dönemin ustalığını gözler önüne seriyor.

Güneydoğudaki anıtsal giriş kapısı, kente girişi dramatik bir şekilde karşılıyor. A Kapısı olarak adlandırılan bu yapı, surların orta bölümünde yer alıyor ve iki anıtsal kule ile sınırlandırılmış durumda. Ancak kentin gerçek kalbi, şüphesiz Pamfilya bölgesinin en iyi korunmuş agoralarından biri olan merkezi alan. Yaklaşık 52x66 metrelik kare plana sahip bu kompleks, ticari, kültürel ve siyasi işlevleri bir araya getiren çok fonksiyonlu bir yapı olarak dikkat çekiyor.

Agoranın kuzey kanadında yer alan kütüphane, yapısal işlevi ve içerdiği sanat eserleriyle özel bir önem taşıyor. Bu mekân, kentin entelektüel yaşamının merkezi olarak hizmet vermiş ve içerdiği mozaiklerle dönemin kültürel zenginliğini yansıtıyor. Agora çevresinde bulunan C1 ve C2 yapıları olarak tanımlanan tapınaklar ise, kentin dini yaşamının izlerini taşıyor.

Mozaik Sanatının Doruk Noktası

Lyrbe'nin en büyüleyici hazineleri, kuşkusuz kütüphane yapısında ortaya çıkarılan mozaikler. Yedi Bilgeler Mozaiği ya da Filozoflar Mozaiği olarak bilinen eser, antik dönemin entelektüel dünyasına açılan bir pencere niteliğinde. Mozaiğin tam ortasında ünlü düşünür Homeros'un adı yer alırken, çevresindeki bordürde Anaksagoras, Pythagoras, Demosthenes, Lykurgüs, Thukydides ve Solon gibi çağının en önemli düşünürlerinin portreleri bulunuyor.

Agoranın kuzeyinde bulunan mekânlarda ortaya çıkarılan Orpheus Mozaiği ise, mitolojik temalı sanat eserlerinin kentin yaşamındaki yerini gösteriyor. Bu mozaikler, agoranın kuzeyindeki mekânların tabanlarını süslerken, zemin döşemesi olarak opus sectile mermer tekniği de kullanılmış. Kentteki kazılarda bulunan heykeltıraşlık eserleri ve mozaikler bugün Antalya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenirken, tesadüfen bulunan çeşitli eserler Side Arkeoloji Müzesi'nde görülebiliyor.

Çok Katmanlı Tarihsel Miras

Lyrbe'nin tarihi, Helenistik dönemde başlayıp Bizans dönemine kadar uzanan geniş bir zaman dilimini kapsıyor. Ele geçen en eski buluntular Klasik Dönem'e ait olsa da, kentin en parlak dönemi Roma döneminde yaşanmış. Side diliyle yazılmış yazıtlar, kentin Antik Çağ'da Side kentiyle aynı halk tarafından iskân edildiğine işaret ediyor ve bu durum, bölgenin kültürel bütünlüğünü ortaya koyuyor.

Kentin güneybatısında yer alan üç kısımdan meydana gelen hamam kompleksi, Roma döneminin yaşam tarzını yansıtan önemli yapılardan biri. Bu kompleks ile birlikte iki katlı bir yapı olan kilise, kentin Hıristiyanlık dönemindeki dönüşümünü gösteriyor. 11. yüzyılın ikinci yarısında kiliseye eklenen manastır, Bizans döneminin geç evrelerindeki dini yaşamın izlerini taşıyor. Nekropolde bulunan geç dönem yapısı olan nekropol kilisesi de, kentin sürekli iskân edildiğinin kanıtlarından biri.

Araştırmaların Işığında Ortaya Çıkan Kent

Lyrbe'nin bilimsel keşfi, 1972-1979 yılları arasında İstanbul Üniversitesi'nden Prof. Dr. Jale İnan başkanlığındaki ekibin yürüttüğü kazı ve araştırmalarla gerçekleşti. Bu çalışmalar, kentin Roma ve Bizans dönemlerinde yoğun olarak yerleşim gördüğünü kanıtlayan arkeolojik buluntuları gün yışığına çıkardı.

Kentte sarnıçlar, mezar yapıları, agoranın güneydoğusunda dört ayaklı bir kapı tarzında tetrapylon ve batı tarafında Galeri I ve II olarak tanımlanan yapılar da bulunuyor. Bu çeşitlilik, Lyrbe'nin sadece bir yerleşim yeri değil, aynı zamanda gelişmiş bir kent organizasyonuna sahip olduğunu gösteriyor.

Kültürel Mirasın Yaşayan Tanığı

Manavgat şehir merkezine yaklaşık 12 km uzaklıktaki Lyrbe, Bucak Şeyler Köyü'nün beş kilometre kuzeyinde konumlanmış durumda. Side yönünden Manavgat şehir merkezine girmeden sola dönen yoldan 4 km sonra Manavgat Şelalesi'ni geçerek barajlar yönüne devam edilerek ulaşılabiliyor. Özel araçlarla erişilebilen kent, ziyaretçilerine Oymapınar Barajı'nın muhteşem manzarasını da sunuyor.

Lyrbe Antik Kenti, bir dağ kenti kimliğiyle eski Pamfilya yerleşiminin önemli temsilcilerinden biri olarak öne çıkıyor. Kentte bulunan Bilgeler Mozaiği ve Orpheus Mozaiği gibi eserler, Pamfilya Bölgesi'nin kültürel ve entelektüel zenginliğini gözler önüne sererken, agoranın konumu ve büyük kısmının korunması ile kentin en önemli yapısını oluşturuyor. Bu antik kent, geçmişin izlerini taşırken günümüz ziyaretçilerine de eşsiz bir kültürel deneyim yaşatmaya devam ediyor.