Antalya Lyrboton Kome Antik Kenti: Kepez'in Gizli Zeytin Şehri

Antalya'nın kalabalık sahillerinden uzakta, Kepez'in Varsak Mahallesi sırtlarında, çoğu gezginin henüz keşfetmediği bir antik yerleşim sizleri bekliyor. Lyrboton Kome Antik Kenti, ya da yerel adıyla Zeytin Şehri, sadece bir harabe topluluğu değil; 2.200 yıl önce kurulmuş, zeytinyağı üretimiyle zenginleşmiş ve Perge gibi büyük kentlerin ekonomik gücüne katkı sağlamış canlı bir üretim merkezinin hikâyesini anlatıyor. Şehir merkezine bu kadar yakın bir konumda, bu denli özgün bir antik yerleşimi görmek gerçekten etkileyici.

Helenistik Dönemden Bizans'a Uzanan Tarihsel Yolculuk

Lyrboton Kome, Antalya kent merkezinin kuzeydoğusunda, Varsak Mahallesi'nin sırtını yasladığı dağın tepesinde konumlanmış bir antik yerleşim. Helenistik dönemde temelleri atılan bu kent, Roma İmparatorluğu döneminde altın çağını yaşamış ve Bizans dönemine kadar varlığını sürdürmüş. MS 2. yüzyıldan itibaren komorkhos adı verilen bir muhtar tarafından yönetilen bu yerleşim, Perge Antik Kenti'ne bağlı bir kome (köy) statüsündeydi. Ancak bu köy tanımı sizi yanıltmasın; burada karşılaşacağınız kalıntılar, oldukça organize ve gelişmiş bir toplumun izlerini taşıyor.

Antik Çağın Zeytinyağı Üretim Merkezi

Lyrboton Kome'yi diğer antik kentlerden ayıran en önemli özellik, zeytinyağı üretimi konusundaki uzmanlığı. Roma döneminde burası, Perge'nin adeta organize sanayi bölgesi gibiydi. Zeytin ağaçlarının yoğun olduğu bu alanda kurulan kent, sadece kendi ihtiyacını karşılamakla kalmıyor, sahildeki büyük kentlerin imarına da önemli ekonomik katkı sağlıyordu. Bölgede çok sayıda ve entegre şekilde çalışan zeytinyağı işlikleri bulunuyor; bu işlikler, dönemin teknolojik seviyesini ve üretim kapasitesini gözler önüne seriyor.

Yazıtlardan öğrendiğimize göre, kentte Apollon'a ithaf edilen ve zeytin hasadıyla ilişkilendirilen bir festival düzenleniyordu. Bu, Lyrboton Kome'nin sadece bir üretim merkezi değil, aynı zamanda kültürel ve dini bir topluluk merkezi olduğunu gösteriyor.

Arete Kulesi ve Etkileyici Yazıtlar

Kentin en dikkat çekici yapısı, Demeter Rahibesi Arete tarafından vakfedilen iki katlı zeytinyağı kulesi. Bu kule, sadece zeytinyağı koruma ve depolama işlevi görmüyordu; aynı zamanda kentin ekonomik gücünün ve sosyal yapısının da sembolüydü. Kule üzerindeki yazıtta, Arete'nin bu yapıyı kendi parasıyla yaptırıp İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadığı belirtiliyor.

Ancak asıl etkileyici olan, Arete'nin kızı Kille'nin oğlu Mouas tarafından vakfedilen zeytinlikleri anlatan yazıt. Bu yazıtta şunlar yer alıyor:

• 600 zeytin ağacı ve çiftlik vakfedilmiş
• Vakfın satılamayacağına dair şartlar konulmuş
• Kurallara uymayanlar için ceza hükümleri belirlenmiş
• Festival düzenlenmesi için gelir tahsis edilmiş

Bu yazıt, antik dönemde vakıf sisteminin nasıl işlediğini ve toplumsal dayanışmanın ne kadar güçlü olduğunu göstermesi açısından son derece değerli. Çiftlik, İmparator Hadrian'a ve Lyrbosluların Apollonu'na adanmış.

Mimari Yapılar ve Kentsel Doku

Lyrboton Kome'de gezinirken, oldukça iyi korunmuş bir kentsel dokuyla karşılaşacaksınız. Zeytinyağı kulesi dışında, kentte şu yapılar bulunuyor:

• İki katlı konutlar: Dönemin yaşam standartlarını yansıtan korunmuş evler
• Dört kilise kalıntısı: Kentin Hristiyanlık dönemindeki dini önemini gösteren yapılar
• Seksenin üzerinde mezar: Nekropol alanı, kentin nüfusu ve sosyal yapısı hakkında ipuçları veriyor
• Çok sayıda sarnıç: Su yönetimi ve depolama sistemleri
• Küçük bir hamam: Sosyal yaşamın merkezi
• İşlevi belirlenemeyen yapılar: Araştırmalar devam ediyor

Tüm bu yapılar, zeytin ağaçlarının arasında dağılmış durumda. Bu da gezinizi hem tarihi hem de doğal bir deneyime dönüştürüyor.

Ziyaret Deneyimi ve Arkeopark Projesi

Kepez Belediyesi tarafından gün yüzüne çıkarılan Lyrboton Kome, Lyrboton Kome Arkeopark Projesi kapsamında ziyarete açılmış durumda. Arkeopark alanında restore edilmiş yollar, bilgilendirici panolar, yürüyüş parkurları ve fotoğraf çekimi için özel duraklar bulunuyor. Bu düzenleme sayesinde, antik kentin zeytinyağı işleme ünitelerini rahatça görebilir ve dönemin işleme proseslerini öğrenebilirsiniz.

Eğer Perge veya Aspendos gibi büyük antik kentleri gezdikten sonra farklı bir deneyim arıyorsanız, Lyrboton Kome tam size göre. Özel bir program yapmanıza gerek yok; 1-2 saatlik bir zaman dilimi, kenti gezmek ve atmosferini hissetmek için yeterli. Son kısımların yaya olarak dolaşılması öneriliyor; bu sayede antik yolların dokusunu ve kentin doğal yapısını daha iyi hissedebilirsiniz.

Arkeopark içinde yapabileceğiniz aktiviteler şunlar:

• Antik zeytinyağı işliklerini, kuleyi ve sarnıçları gezmek
• Yürüyüş parkurlarında doğa yürüyüşü yapmak ve fotoğraf çekmek
• Seyir terasından Antalya kentinin güzelliklerini izlemek

Özellikle hasat döneminde, ziyaretçilerin kendi topladıkları zeytinleri işleyebilecekleri bir atölye projesi de mevcut. Bu, geçmişle bugün arasında somut bir bağ kurmanızı sağlayacak eşsiz bir deneyim.

Ulaşım ve Konum Bilgileri

Lyrboton Kome'ye ulaşım oldukça kolay. Antalya şehir merkezine yakın konumda olan kent, Döşemealtı'ndan gelip Perge'ye giden Via Sebaste (İmparator Yolu) üzerinde yer alıyor. Düden İç Şelale-Varsaklar yolundan Süleyman Demirel Bulvarı bitiminde, Isparta-Kurşunlu Şelalesi ana yoluna doğru birkaç kilometre gittikten sonra, sağa dönen Antik Yol tabelasını takip etmeniz yeterli.

Sürdürülebilir Turizm Vizyonu

Lyrboton Kome Arkeopark Projesi'nin en değerli yanlarından biri, sürdürülebilir turizm anlayışıyla tasarlanmış olması. Proje kapsamında, bölge halkının (özellikle çiftçilerin) turizm gelirlerinden pay alması için bir kooperatif kurulması hedefleniyor. "Lyrboton Kome" markası altında zeytinyağı üretimi yapılması planlanıyor; böylece antik kentin mirası, modern ekonomik faaliyetlerle birleşerek yaşatılacak.

Bu yaklaşım, sadece tarihi korumakla kalmıyor, aynı zamanda yerel halkın geçim kaynaklarını güçlendiriyor ve kültürel süreklilik sağlıyor. Ziyaretçi olarak siz de bu sürecin bir parçası olabilir, yerel üreticilerden zeytinyağı satın alarak hem kaliteli bir ürüne sahip olabilir hem de bölge ekonomisine katkıda bulunabilirsiniz.

Keşfedilmeyi Bekleyen Bir Hazine

Lyrboton Kome, Antalya'nın turistik radarının dışında kalmış, ancak tam da bu yüzden otantik ve sakin bir gezi deneyimi sunan nadir yerlerden biri. Burada, kalabalık tur gruplarıyla karşılaşmayacak, antik taşların arasında kendi hızınızda yürüyebileceksiniz. Zeytinyağı kulesi önünde dururken, Demeter Rahibesi Arete'nin bu yapıyı nasıl inşa ettirdiğini, 600 zeytin ağacının nasıl vakfedildiğini düşünmek, geçmişle derin bir bağ kurmanızı sağlıyor.

Eğer gerçek bir gezginseniz, sadece ünlü yerleri değil, hikâyeleri olan, ruhu hissedilen yerleri de keşfetmek istersiniz. Lyrboton Kome, tam da böyle bir yer. Antalya'dayken, şehrin gürültüsünden birkaç saatliğine uzaklaşıp bu antik zeytinyağı köyünü ziyaret etmek, seyahatinize farklı bir boyut katacaktır.