Antalya Lyrboton Kome Antik Kenti: Kepez'in Kutsal Zeytin Vadisinde İnanç İzleri

Antalya'nın Kepez ilçesine bağlı Varsak Mahallesi'nin sırtını yasladığı dağın tepesinde, Lyrboton Kome Antik Kenti adıyla bilinen ve Zeytin Şehri anlamına gelen bir yerleşim yükseliyor. 2.200 yıllık geçmişiyle Helenistik dönemden Orta Çağ'a, Bizans döneminin sonlarına kadar kesintisiz yaşam gören bu antik köy, yalnızca taşların ve kalıntıların değil, inancın ve emeğin de sessiz tanığı olarak karşımıza çıkıyor. Antalya şehir merkezinin kuzeydoğusunda, modern yaşamın gürültüsünden uzakta yer alan bu mekân, farklı inançların bir arada var olduğu, kutsal adakların ve vakıfların toplumsal dayanışmayı nasıl inşa ettiğini gösteren eşsiz bir örnek sunuyor.

Tarihin Derinliklerinden Gelen Bir Yerleşim

Lyrboton Kome, Roma döneminde Perge Antik Kenti'nin zeytinyağı üretim merkezi olarak işlev görmüş, organize bir sanayi bölgesi niteliği taşımıştır. MS 2. yüzyıldan itibaren komorkhos adı verilen bir muhtar tarafından idare edilen bu yerleşim, Perge'ye bağlı kome yani köy statüsünde bir topluluktu. Ancak bu sıradan bir köy değildi; sahildeki büyük kentlerin, özellikle de Perge'nin imarında, buradan elde edilen zeytinyağı gelirlerinin büyük payı bulunuyordu. Zeytin ağaçlarının bereketli topraklarda yükseldiği bu vadide, emek ve inanç iç içe geçmiş, üretim yalnızca ekonomik bir faaliyet olmaktan çıkıp manevi bir anlam kazanmıştı.

Döşemealtı'ndan gelip Perge'ye uzanan Via Sebaste olarak bilinen İmparator Yolu'nun bu bölgeden geçmesi, Lyrboton Kome'yi yalnızca ticari değil, aynı zamanda kültürel ve manevi bir kavşak noktası haline getirmiştir. Düden İç Şelale-Varsaklar yolundan Süleyman Demirel Bulvarı bitiminde, Isparta-Kurşunlu Şelalesi ana yoluna doğru ilerleyerek ulaşılabilen bu antik yerleşim, günümüzde Kepez Belediyesi tarafından gün yüzüne çıkarılmış ve Lyrboton Kome Arkeopark Projesi ile ziyarete açılmıştır.

İnanç İzleri ve Kutsal Adaklar

Lyrboton Kome'nin en çarpıcı yönlerinden biri, farklı inançların bir arada yaşadığı ve birbirini dışlamadan var olduğu bir toplumsal yapıya sahip olmasıdır. Kentte tespit edilen dört kilise kalıntısı, Hristiyanlığın Bizans döneminde bölgede ne denli kök saldığını göstermektedir. Ancak daha erken dönemlerde, pagan inançların da bu topraklarda derin izler bıraktığı yazıtlardan anlaşılmaktadır.

Kentin en önemli yapısı olan iki katlı zeytinyağı kulesi, Demeter Rahibesi Arete tarafından kendi parasıyla yaptırılmış ve İmparator Domitian'a ile Perge Artemisi'ne adanmıştır. Kulenin üzerindeki yazıt, bu adağın kaydını taşımaktadır. Arete'nin kızı Kille'nin oğlu Mouas ise, büyükannesinin manevi mirasını sürdürerek 600 zeytin ağacı ve çiftliği vakfetmiş, bu vakfın şartlarını detaylı bir yazıtta kayıt altına almıştır. Yazıtta, vakfedilen malların satılamayacağı, ceza hükümleri ve Apollon'a ithaf edilen bir festivalin düzenlenmesi gibi şartlar yer almaktadır. Çiftlik ise İmparator Hadrian'a ve Lyrbosluların Apollonu'na adanmıştır.

Demeter Rahibesi Arete'nin bu kuleyi kendi parasıyla yaptırıp İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadığı yazıtlarda kayıtlıdır.

Demeter Rahibesi Arete'nin bu kuleyi kendi parasıyla yaptırıp İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadığı yazıtlarda kayıtlıdır.

Bu vakıf geleneği, yalnızca dini bir görev olarak değil, toplumsal dayanışmanın ve sürdürülebilir refahın bir aracı olarak görülmüştür. Zeytin hasadı ile ilişkilendirilen ve Apollon'a ithaf edilen festivalin kutlandığı bu topraklarda, inanç ve emek bir araya gelerek toplumsal bağları güçlendirmiştir. Seksenin üzerinde mezarın varlığı, bu topraklarda yaşamış insanların ölümden sonraki yaşama olan inançlarını ve atalarına duydukları saygıyı da gözler önüne sermektedir.

Mimari Yapılar ve Manevi Miras

Lyrboton Kome'nin mimari dokusu, yalnızca işlevsel yapılardan ibaret değildir; her bir taş, bir inanç hikâyesini, bir adağı, bir duayı taşımaktadır. Kentin en dikkat çekici yapısı olan zeytinyağı koruma ve depolama kulesi, Arete'nin adağının somut bir yansımasıdır. İki katlı bu yapı, hem ekonomik bir işlev görmüş hem de kutsal bir adak olarak toplumun manevi yaşamına katkıda bulunmuştur.

Bölgede çok sayıda ve entegre bir şekilde konumlandırılmış zeytinyağı işlikleri, antik dönemin organize üretim anlayışını yansıtmaktadır. İki katlı korunmuş konutlar, burada yaşayan insanların gündelik yaşamlarına dair ipuçları sunarken, çok sayıda sarnıç, suyun kutsallığına ve yaşamsal önemine verilen değeri göstermektedir. Bir küçük hamam ve işlevi tam olarak belirlenemeyen diğer yapılar, toplumsal yaşamın çeşitliliğini ve zenginliğini ortaya koymaktadır.

Kentteki dört kilise kalıntısı, Hristiyanlığın bölgede ne denli yaygınlaştığını ve toplumsal yaşamın merkezinde yer aldığını göstermektedir. Bu kiliseler, yalnızca ibadet mekanları değil, aynı zamanda toplumsal buluşma, dayanışma ve manevi rehberlik merkezleri olarak işlev görmüştür. Seksenin üzerinde mezar, ölümün bir son değil, yeni bir başlangıç olarak görüldüğü inancın izlerini taşımaktadır.

Manevi Bir Yolculuk Deneyimi

Lyrboton Kome Antik Kenti'ni ziyaret etmek, yalnızca tarihi kalıntıları görmek değil, aynı zamanda farklı inançların bir arada yaşadığı bir toplumun manevi atmosferini hissetmek anlamına gelmektedir. Arkeopark alanı içinde restore edilmiş yollar, bilgilendirici panolar, yürüyüş parkurları ve fotoğraf çekimi için özel duraklar, ziyaretçilere konforlu ve aydınlatıcı bir deneyim sunmaktadır. Son kısımların yaya olarak dolaşılması önerilmekte, bu sayede ziyaretçiler antik yolların üzerinde yürüyerek geçmişle daha derin bir bağ kurabilmektedir.

Ziyaretçiler, antik kentin zeytinyağı işleme ünitelerini görerek dönemin işleme proseslerini öğrenme fırsatı bulmaktadır. Hasat döneminde, kendi topladıkları zeytinleri işleyebilecekleri bir atölye projesi, geçmişle günümüz arasında somut bir köprü kurmaktadır. Seyir terasından Antalya kentinin güzelliklerini izlemek ise, hem fiziksel hem de manevi bir yükselişi simgelemektedir.

Perge ve Aspendos gibi büyük antik kentleri gezdikten sonra, gerçek bir gezginciyseniz Lyrboton Kome'yi ziyaret etmeniz tavsiye edilmektedir. Özel bir program yapmaya gerek yoktur; 1-2 saatlik bir zaman dilimi, bu manevi yolculuk için yeterlidir. Ziyaret sırasında yapılabilecek aktiviteler şunlardır:

• Antik Zeytinyağı İşliklerini Keşfetmek: Kule ve sarnıçları gezerek antik üretim tekniklerini öğrenmek
• Yürüyüş Parkurlarında Doğa Yürüyüşü: Zeytin ağaçlarının arasında huzur dolu bir yürüyüş yapmak
• Seyir Terasından Manzara İzlemek: Antalya kentinin panoramik güzelliklerini seyretmek

Geçmişten Günümüze Uzanan Köprü

Lyrboton Kome Arkeopark Projesi, yalnızca antik bir kenti korumakla kalmamış, aynı zamanda bölge halkının turizm gelirlerinden pay alması için bir kooperatif kurulması ve Lyrboton Kome markası altında zeytinyağı üretimi hedefini de ortaya koymuştur. Bu yaklaşım, antik dönemdeki vakıf geleneğinin modern bir yorumu olarak değerlendirilebilir. Tıpkı Arete ve Mouas'ın toplumsal refahı düşünerek vakıflar kurması gibi, günümüzde de yerel halkın refahı ve sürdürülebilir kalkınma gözetilmektedir.

Bu proje, geçmişin manevi mirasının günümüze nasıl taşınabileceğine dair ilham verici bir örnektir. Zeytin ağaçlarının bereketli topraklarda yükseldiği bu vadide, binlerce yıl önce başlayan emek ve inanç geleneği, bugün de devam etmektedir. Farklı inançlara mensup insanların bir arada yaşadığı, birbirlerinin kutsal değerlerine saygı gösterdiği bu topraklar, günümüz dünyasına da önemli bir mesaj vermektedir: İnanç, ayrıştırmak için değil, birleştirmek ve dayanışmayı güçlendirmek için bir araç olabilir.

Lyrboton Kome Antik Kenti, Antalya'nın Kepez ilçesinde, modern yaşamın gürültüsünden uzakta, sessizce bekleyen bir manevi hazinedir. Burası, yalnızca taşların ve kalıntıların değil, inancın, emeğin ve dayanışmanın da hikâyesini anlatmaktadır. Farklı inançları tanımak, geçmişin manevi mirasını keşfetmek ve huzur dolu bir yolculuk yaşamak isteyenler için Lyrboton Kome, eşsiz bir durak olarak karşımızda durmaktadır.