Antalya Lyrboton Kome Antik Kenti: Kepez'in Zeytin Kokulu Tarihi

Antalya'nın kalabalık caddelerinden birkaç kilometre uzaklaştığınızda, Kepez'in Varsak Mahallesi'nin sırtını yasladığı dağın tepesinde bambaşka bir dünya sizi bekliyor. Lyrboton Kome Antik Kenti, ya da yerel ağızda Zeytin Şehri diye anılan bu yer, aslında 2.200 yıllık bir zeytinyağı fabrikası hikayesi. Evet, yanlış duymadınız - antik dönemin organize sanayi bölgesi burası. Perge'nin, Aspendos'un o görkemli yapılarını gezerken "acaba bunları yapacak parayı nasıl buldular" diye merak ettiyseniz, işte cevabı burada, zeytin ağaçlarının arasında gizli.

Perge'nin Zeytinyağı Köyü

Şimdi size bir şey anlatayım: Lyrboton Kome, Roma döneminde Perge'ye bağlı bir kome yani köy statüsündeydi. Ama öyle sıradan bir köy değil tabii. MS 2. yüzyıldan itibaren bir komorkhos - bugünkü muhtarımız gibi düşünün - tarafından idare edilen bu yerleşim, sahildeki büyük kentlerin kasasını dolduran bir üretim merkeziydi. Döşemealtı'ndan gelip Perge'ye giden Via Sebaste, yani İmparator Yolu buradan geçerdi. Düşünün ki, o muhteşem yol üzerinde bir durak burası, zeytinyağı ticaretinin kalbi.

Helenistik dönemden Bizans dönemine, yani Orta Çağ'a kadar varlığını sürdürmüş bu yerleşim. Zeytin ağaçlarının bulunduğu alanda kurulmuş, adeta zeytinle nefes almış bir topluluk. Bugün Varsak Mahallesi'nin tepesinde durduğunuzda, Antalya kent merkezinin kuzeydoğusunda olduğunuzu, ama zamanın bambaşka bir katmanında gezindiğinizi hissediyorsunuz.

Arete'nin Kulesi ve Vakıf Hikayesi

Kentin en görkemli kalıntısı, iki katlı zeytinyağı koruma ve depolama kulesi. Bu kuleyi Demeter Rahibesi Arete kendi parasıyla yaptırmış. Kulenin üzerindeki yazıtta ne yazıyor biliyor musunuz? "Bu kuleyi İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadım" diyor. İşte size antik dönemin kadın girişimcisi, hem rahibelik yapıyor hem de kentin ekonomik altyapısına yatırım yapıyor.

Demeter Rahibesi Arete'nin bu kuleyi kendi parasıyla yaptırıp İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadığı kulenin yazıtında açıkça belirtilmektedir.

Demeter Rahibesi Arete'nin bu kuleyi kendi parasıyla yaptırıp İmparator Domitian'a ve Perge Artemisi'ne adadığı kulenin yazıtında açıkça belirtilmektedir.

Ama asıl etkileyici olan hikaye, Arete'nin kızı Kille'nin oğlu Mouas ile devam ediyor. Mouas, zeytinlikleri - tam 600 ağaç, çiftlik ve daha neler neler - vakfediyor. Ve vakıf şartlarını taşa kazıtıyor: satılamaz, devredilmez, ceza şartları var, festival düzenlenecek. Yani bugünkü vakıf sisteminin antik versiyonu. Bu çiftlik ise İmparator Hadrian'a ve Lyrbosluların Apollonu'na adanmış. Apollon'a ithaf edilen bir festival kutlanırmış burada, zeytin hasadıyla ilişkilendirilen bir şenlik.

Yaşayan Bir Üretim Merkezi

Şimdi gelelim bu yerin asıl ruhuna. Burası bir müze değil, yaşayan bir üretim merkeziydi. Bölgede çok sayıda ve entegre zeytinyağı işlikleri var. Bunlar öyle rastgele konulmuş taşlar değil, sistemli bir üretim hattının parçaları. İki katlı korunmuş konutlar, seksenin üzerinde mezar, çok sayıda sarnıç, küçük bir hamam... Bir de dört kilise kalıntısı var ki, bu da kentin Bizans döneminde de önemini koruduğunu gösteriyor.

Sahildeki büyük kentlerin imarında, buradan kazanılan gelirin büyük payı varmış. Yani Perge'nin o muhteşem tiyatrosu, stadyumu, hepsi bir anlamda buranın zeytinyağı sayesinde ayakta kalabilmiş. Antik dönemin organize sanayi bölgesi demek abartı olmaz.

Mahalle Gezintisi Notları

Kepez Belediyesi bu yeri gün yüzüne çıkarmış ve Lyrboton Kome Arkeopark Projesi ile şehre kazandırmış. Düden İç Şelale-Varsaklar yolundan Süleyman Demirel Bulvarı bitiminde, Isparta-Kurşunlu Şelalesi ana yoluna doğru birkaç kilometre gidip sağa dönen Antik yol tabelasını takip etmeniz gerekiyor. Son kısımları yaya olarak dolaşmanızı öneririm, o hissi yakalamak için.

Arkeopark alanında şunları bulacaksınız:

• Restore edilmiş yollar: Antik yolların izini sürebilirsiniz
• Bilgilendirici panolar: Her yapının hikayesini öğrenebilirsiniz
• Yürüyüş parkurları: Doğayla iç içe keşif imkanı
• Fotoğraf durakları: Özel açılardan kent manzarası
• Seyir terasları: Antalya kentinin güzelliklerini izleyebileceğiniz noktalar

Perge, Aspendos gibi büyük antik kentleri gezdikten sonra, gerçek bir gezginciyseniz buraya da uğrayın derim. Özel bir program yapmanıza gerek yok, 1-2 saatlik bir zaman dilimi yeterli. Ama o 1-2 saat içinde antik zeytinyağı işleme ünitelerini görecek, dönemin işleme proseslerini öğreneceksiniz.

Hasat döneminde bir de atölye projesi varmış - kendi topladığınız zeytinleri işleyebiliyormuşsunuz. Ne kadar güzel değil mi? Turist olarak değil, o dönemin üreticisi gibi deneyim yaşamak.

Zeytin Kokulu Gelecek

Projenin en sevdiğim tarafı şu: Bölge halkının, yani çiftçilerin turizm gelirlerinden pay alması için bir kooperatif kurulması hedefleniyormuş. "Lyrboton Kome" markası altında zeytinyağı üretimi yapılacakmış. Yani 2.200 yıl önce burada zeytinyağı üretiliyordu, şimdi yine üretilecek. Tarih bir döngü işte, ama bu sefer yerel halk da kazanacak.

Antalya şehir merkezine yakın konumda, ama turistik kalabalıktan uzak bir nokta burası. Varsak Mahallesi'nin tepesinde, zeytin ağaçlarının arasında, antik taşların üzerinde yürürken düşünüyorsunuz: İşte burada Arete adında bir kadın, 2.000 yıl önce bir kule yaptırmış. Torunu Mouas, 600 zeytin ağacını vakfetmiş. Apollon'a festivaller düzenlemişler. Perge'nin imarına katkı sağlamışlar. Ve bugün biz, onların bıraktığı izleri takip ediyoruz.

Eğer Antalya'yı sadece deniz-kum-güneş üçgeniyle tanımak istemiyorsanız, eğer bu şehrin katmanlarına inmeye meraklıysanız, Lyrboton Kome tam size göre. Çünkü burası gösterişli sütunların, devasa tiyatroların gölgesinde kalmış ama aslında o görkemi mümkün kılan emek ve üretimin hikayesini anlatıyor. Zeytin kokulu, toprak kokulu, gerçek bir hikaye.