Antalya Mnara Antik Kenti: Kemer'in Helenistik Dönem Stratejik Yerleşimi

Antalya'nın Kemer ilçesi yakınlarında, Ovacık Köyü'nün doğusunda yükselen Kavaklı Dağı'nın zirvesinde, Mnara Antik Kenti (Marmara, Mnarike) Anadolu'nun en ulaşılmaz antik yerleşimlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. 1350-1470 metre rakımda konumlanan bu antik polis, doğal savunma avantajlarını en üst düzeyde kullanan Helenistik dönem şehir planlamasının dikkat çekici bir örneğidir. Sedir ormanları arasından geçen 9,9 kilometrelik zorlu parkur ve yüksek irtifa patikalarıyla ulaşılan kent, coğrafi konumu nedeniyle surlara ihtiyaç duymamış, sarp kayalık tepe yapısı doğal bir akropol işlevi görmüştür.

Büyük İskender Dönemi'nde Mnara ve Phaselis İlişkileri

Mnara'nın tarihsel süreçteki ilk belirgin görünürlüğü, Büyük İskender'in Anadolu seferi sırasında gerçekleşmiştir. Antik kaynakların aktardığına göre, Mnaralıların Phaselislilerin mahsullerini yağmaladıkları gerekçesiyle İskender tarafından zapt edilmesi, kentin bölgesel güç dengeleri içindeki konumunu ortaya koymaktadır. Bu askeri müdahale, yalnızca bir cezalandırma operasyonu değil, aynı zamanda Doğu Likya'daki siyasi yapılanmanın yeniden düzenlenmesi anlamına geliyordu. İskender'in istilasını takiben Mnara, Phaselis topraklarının bir parçası haline gelmiş ve iki kent arasında sympoliteia olarak adlandırılan ortak vatandaşlık ilişkisi kurulmuştur. Bu siyasi düzenleme, Helenistik dönem kent diplomasisinin karakteristik örneklerinden birini teşkil etmektedir.

Helenistik Dönemde Bağımsız Polis Statüsü

Helenistik dönemde Mnara, bağımsız bir polis statüsüne kavuşmuştur. Bu dönüşüm, kentin siyasi ve ekonomik açıdan güçlendiğini, kendi kurumsal yapılarını oluşturabilecek kapasiteye ulaştığını göstermektedir. Kentin en üst noktasında konumlandırılmış bouleuterion (meclis binası), bu bağımsız polis kimliğinin somut ifadesidir. On bir sıra oturma yerine sahip dikdörtgen planlı bu meclis binası, Kemer ve Pamfilya Denizi'ne hakim konumuyla hem siyasi gücü hem de stratejik kontrolü simgelemektedir. Kentsel kamusal alanda tespit edilen sekamota adlı ölçü taşı, ticari standartların denetlendiği ve kamusal yaşamın düzenlendiği bir yönetim sisteminin varlığına işaret etmektedir. Anadolu'da nadir görülen bu ölçü taşı, Mnara'nın ekonomik faaliyetlerini standartlaştırma ve denetleme kapasitesini ortaya koymaktadır.

Mimari Yapı ve Kentsel Organizasyon

Mnara'nın kentsel dokusu, Helenistik dönem şehir planlamasının temel unsurlarını barındırmaktadır. Kentin mimari organizasyonu şu yapılardan oluşmaktadır:

• Tapınak: Güneydoğuda, üç basamakla çıkılan, önde dört sütunlu, tamamen mermerden inşa edilmiş tapınak, zengin kalkan tasvirleri ve pençeli/toynaklı hayvan kabartmalarıyla dikkat çekmektedir. Mimari planı, Neapolis ve Kelbessos'taki Artemis tapınaklarını anımsatmaktadır.
• Agora: Kentin kuzeybatısında teras duvarlarıyla desteklenmiş agora kalıntıları, ticari ve sosyal yaşamın merkezi olarak işlev görmüştür.
• Sarnıç: Tapınağın batısında konumlanan büyük sarnıç, ağzındaki gargoyle benzeri taş olukla su yönetim sisteminin gelişkinliğini yansıtmaktadır.
• Helenistik Yapı: Dikdörtgen taş bloklardan inşa edilmiş, büyük kapı açıklığı ve üç pencereye sahip geniş yapı, kentin alt kotunda yer almaktadır.
• Kule: Tepenin alt kotunda, denizi ve vadiyi gören noktada konumlanan kule benzeri kalıntı, savunma ve gözetleme işlevini üstlenmiştir.

Tapınağın batısında heroon olduğu tahmin edilen yapı kalıntıları ve kuzeydoğusunda iki yanı uçurumla sona eren, sahne binası olmayan dini tören alanı, kentin kutsal mekânlar hiyerarşisini göstermektedir.

Artemis Kültü ve Dini Hayat

Mnara'nın dini yaşamının merkezinde Artemis kültü yer almaktadır. Rhodiapolis'te bulunan bir ev sunağı ve tapınağın mimari benzerlikleri, yapının Mnara Artemisi'ne adandığını ortaya koymaktadır. Artemis kültünün Likya bölgesindeki yaygınlığı ve yerel varyasyonları göz önüne alındığında, Mnara'daki tapınak bölgesel dini ağın önemli bir düğüm noktası olarak değerlendirilebilir. Tapınaktaki zengin kalkan tasvirleri ve heykel parçaları, kült uygulamalarının görsel ve sembolik boyutunu yansıtmaktadır. Tapınağın kuzeydoğusunda konumlanan, iki yanı uçurumla sona eren sahnesiz dini tören alanı, geleneksel tiyatro yapısından farklı bir ritüel mekânı sunmaktadır. Bu mimari tercih, Mnara'ya özgü dini pratiklerin varlığına işaret edebilir.

Bizans Dönemi'nde Gerileme ve Terk Edilme

Roma döneminde iskân görmeye devam eden Mnara, erken Bizans döneminde yerleşim alanında belirgin bir küçülme yaşamıştır. Bu süreç, Anadolu'daki birçok antik kentin karşılaştığı demografik ve ekonomik dönüşümün bir parçasıdır. 8. yüzyılda kentin tamamen terk edilmesi, bölgesel ticaret yollarındaki değişimler, güvenlik sorunları ve ekonomik merkezlerin kayması gibi faktörlerin sonucu olarak değerlendirilebilir. Yüksek rakımlı ve ulaşımı zor konumu, Bizans döneminin değişen yerleşim tercihlerine uygun düşmemiş olmalıdır. 2004 yılında başlayan arkeolojik kazılar, kentin farklı dönemlerine ait tabakaları sistematik olarak inceleme imkânı sağlamıştır.

Stratejik Konum ve Kültürel Önem

Mnara, Miliarium Lyciae'de anılan Mnarike bölgesinin merkezi olarak tanımlanmaktadır. Kentin konumu, Doğu Likya'nın önemli bir bölümünü kontrol edebilecek ve Side'ye kadar uzanan Antalya Körfezi'ni çıplak gözle görmeyi sağlayan stratejik bir gözlem noktası sunmaktadır. Bu coğrafi avantaj, kentin askeri ve ticari açıdan önemini artırmıştır. Göynük Ovası, Kemer ve Olympos Dağı'nın panoramik görünümüne sahip olan kent, bölgesel iletişim ve kontrol ağının kritik bir parçası olmuştur. Sedir ormanları arasındaki konumu, hem doğal kaynaklara erişim hem de savunma açısından avantaj sağlamıştır.

Tarihsel Süreklilik ve Araştırma Potansiyeli

Mnara Antik Kenti, Helenistik dönemden Bizans dönemine uzanan tarihsel sürekliliği, mimari zenginliği ve stratejik konumuyla Doğu Likya araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. Kentin ulaşılmaz konumu, bir yandan arkeolojik kalıntıların korunmasına katkı sağlarken, diğer yandan sistematik araştırmaları zorlaştırmaktadır. Bouleuterion, tapınak, agora ve diğer kamusal yapıların bir arada bulunması, antik bir polisin kurumsal yapısını anlamak için değerli veriler sunmaktadır. Artemis kültünün yerel tezahürü, Likya dini tarihine katkı sağlamaktadır. Sekamota gibi nadir bulunan kamusal düzenleme araçları, antik ekonomik sistemlerin işleyişine dair somut kanıtlar sunmaktadır. Mnara, Anadolu'nun dağlık bölgelerinde kurulan antik kentlerin coğrafyayı nasıl avantaja dönüştürdüklerini gösteren önemli bir örnektir.