Antalya Myra Antik Kenti: Demre'nin Likya Uygarlığından Bizans'a Uzanan Arkeolojik Hazinesi

Otuz yılı aşkın saha deneyimim boyunca, Anadolu'nun pek çok antik kentinde kazı yapmış bir arkeolog olarak, Myra Antik Kenti'nin sunduğu stratigrafik zenginlik karşısında hâlâ büyülenirim. Antalya'nın Demre ilçesinde, Alakent Mahallesi Dağ Dibi Mevkii'nde yer alan bu antik kent, Likçe yazıtlarda "Myrrh" olarak geçen adıyla, MÖ 5. yüzyıldan itibaren kesintisiz bir yerleşim hikayesi anlatır.

Coğrafi Konum ve Arkeolojik Stratigrafi

Myra'nın konumu, bir arkeoloğun gözüyle bakıldığında son derece stratejiktir. Alacadağ, Akdağlar (Massikytos) ve deniz arasında konumlanan Myra Ovası'nda (Demre Ovası), Demre Çayı'nın (antik Myros Nehri) taşıdığı alüvyonlar üzerine kurulmuştur. Bu durum bizim için hem bir fırsat hem de zorluk yaratır: Kentin kalıntılarının çoğu, yüzyıllar boyunca biriken alüvyon tortular altında gömülü durumda. 2009 yılında Nevzat Çevik başkanlığında başlayan sistematik kazılarımız, bu toprak katmanları arasında saklı tarihi gün yüzüne çıkarma çabasındadır.

Mimari Kalıntılar: Kazı Bulgularının Anlattıkları

Roma Dönemi Tiyatrosu

Akropolün güney eteğinde karşımıza çıkan tiyatro, bölgenin en büyük tiyatro yapısı olarak dikkat çeker. Sahne binasının ikinci katın yarısına kadar ayakta kalması, Roma dönemi inşaat tekniklerinin kalitesini gözler önüne serer. MS 141 yılındaki deprem sonrası yeniden inşa edildiğini gösteren stratigrafik kanıtlar, antik dönem onarım tekniklerini anlamamızda önemli ipuçları verir. Tahta merdivenlerle çıkılan bu yapı, günümüzde ziyaretçilere Roma dönemi sahne sanatlarının ihtişamını yaşatır.

Likya Kaya Mezarları: Taş İşçiliğinin Dorukları

Tiyatronun üzerinde ve doğusunda (nehir nekropolü) yer alan kaya mezarları, Likya uygarlığının taş işçiliğindeki ustalığının en güzel örnekleridir. Bu mezarlar, Likyalıların ahşap ev mimarisini ana kayaya oyma tekniğiyle uyarlamasının sonucudur. Birçoğu ev veya tapınak formunda olan bu mezarlar, içlerindeki kabartmalarla ölüyü ve yakınlarını betimler.

Nehir nekropolündeki "Resimli Mezar" özel bir yere sahiptir. On bir insan figürünün gerçek ölçülerde kabartma şeklinde işlendiği bu mezar, 1840 yılında gezgin Charles Fellows tarafından belgelenmiştir. Fellows'un notlarına göre o dönemde kırmızı, sarı, mavi ve mor renkler hâlâ seçilebiliyordu; günümüzde maalesef sadece kırmızı ve mavi izler kalmıştır.

Akropol ve Savunma Sistemleri

Tiyatronun üstündeki dağda yer alan akropol, büyük ölçüde tahrip olmuş durumda. Ancak kazılarımızda Roma dönemi surlarının yanı sıra Helenistik ve MÖ 5. yüzyıla tarihlenen sur kalıntıları ortaya çıkmıştır. Bu bulgular, kentin savunma sistemlerinin zaman içindeki evrimini anlamamızı sağlar.

Epigrafik ve Nümizmatik Bulgular

Myra'nın tarihini aydınlatan en önemli kanıtlar arasında Likçe yazıtlar ve sikkeler yer alır. Bu bulgular, kentin MÖ 5. yüzyıldan itibaren varlığını sürdürdüğünü kanıtlar. Strabon'un kayıtlarına göre Likya Birliği'nin (MÖ 168-43) altı büyük kentinden biri olan Myra, birlik içinde üç oy hakkına sahipti ve "en parlak kent" unvanıyla anılırdı.

Myra sikkelerinde ana tanrıça Artemis'in Anadolu'nun en eski tanrıçası Kybele formunda temsil edilmesi, kentin dini yapısını anlamamızda önemli ipuçları verir. Kentin ana tanrıçası Artemis Eleutheria'nın yanı sıra Zeus, Athena ve Tike'ye de tapınıldığı arkeolojik bulgularla desteklenir.

Bizans Dönemi Katmanları

MS 4. yüzyılda şehrin piskoposu olan Aziz Nikolaos'un varlığı, Myra'yı Bizans döneminde önemli bir dini merkez haline getirmiştir. 6. yüzyılda ilk kez yapılan, günümüzdeki temeli 8. yüzyıldan kalma ve 11. yüzyılda manastır eklenen Aziz Nikolaos Kilisesi, bu dönemin en önemli yapısıdır. 1968 yılında ortaya çıkarılan ve 1087'de tahrip edilen lahit, Aziz Nikolaos'un gerçek mezarı olarak kabul edilir.

Kazı Metodolojisi ve Koruma Çalışmaları

Myra'daki çalışmalarımızda, özellikle alüvyon tortular altındaki katmanları ortaya çıkarma konusunda özel teknikler kullanıyoruz. Demre Çayı'nın getirdiği tortular, bir yandan kenti korumuş, diğer yandan da kazı çalışmalarını zorlaştırmıştır. Roma dönemi hamam kalıntılarında görülen tuğla mimarisi örnekleri, dönemin inşaat tekniklerini anlamamızda değerli veriler sunar.

Kültürel Miras ve UNESCO Süreci

2009 yılında "Likya Uygarlığı Antik Kentleri (Antalya ve Muğla)" başlığı altında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne kaydedilen Myra, uluslararası koruma standartlarına uygun şekilde korunmaktadır. Kentin limanı olan Andriake'deki merkezi yapıların Likya Uygarlıkları Müzesi olarak düzenlenmesi, buluntuların sergilenmesi açısından önemli bir adımdır.

Ziyaretçiler İçin Arkeolojik Gözlem Rehberi

Ören yeri 08:00-17:00 saatleri arasında ziyarete açıktır (gişe kapanış: 16:30). Taş zemin nedeniyle Mayıs ayı gibi serin dönemlerde ziyaret edilmesi tavsiye edilir. Yakın konumdaki Likya Uygarlıkları Müzesi (Andriake) ve Aziz Nikolaos Müzesi ile birlikte planlanacak ziyaret, Myra'nın tarihsel bütünlüğünü kavramak açısından ideal olacaktır.

Bir arkeolog gözüyle Myra, Anadolu'nun çok katmanlı tarihinin en güzel örneklerinden biridir. Her kazı sezonunda topraktan çıkan yeni bulgular, bu antik kentin hikayesine yeni sayfalar eklemektedir.