Antalya Perge Antik Kenti: Antalya'nın Efsanevi Roma Dönemi Başkenti

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca Anadolu'nun birçok antik kentinde çalıştım, ancak Perge Antik Kenti'nin sunduğu stratigrafik zenginlik ve mimari mükemmellik her zaman beni büyülemiştir. Antalya'nın Aksu ilçesinde, şehir merkezinin 18 km doğusunda yer alan bu eşsiz arkeolojik alan, Pamfilya ovasında Aksu Nehri kenarında kurulmuş olup, MÖ 4000 veya 3000'lerden günümüze uzanan kesintisiz bir yerleşim hikayesi anlatmaktadır.

Kazı Bulguları Işığında Perge'nin Tarihsel Katmanları

Bir arkeolog olarak en çok heyecanlandığım nokta, Perge'nin akropolis platosundaki stratigrafik katmanların Cilalı Taş ve Bakır Çağı'ndan itibaren kesintisiz yerleşimi göstermesidir. 1946 yılında İstanbul Üniversitesi'nden A.M. Mansel tarafından başlatılan kazılar, kentin Hitit İmparatorluğu döneminde "Parha" adıyla bilindiğini ortaya koymuştur. MÖ 1235 öncesine tarihlenen Hattuşaş'taki tunç levhada geçen bu isim, kentin Kaštarja (bugünkü Aksu) nehri ile sınırlandığını belirtmektedir.

Epigrafik bulgularımız, MÖ 120/121 tarihli kaidelerde Truva Savaşı sonrası Akhalı kahramanlar Mopsus ve Kalchas'ın kurucu (Ktistes) olarak anıldığını göstermektedir. Kent, MÖ 334'te Büyük İskender'e savaşmadan teslim olmuş, Helenistik dönemde Pamfilya'nın en zengin şehirlerinden biri haline gelmiştir.

Roma Dönemi Mimari Mükemmelliği

Kazı çalışmalarımızda ortaya çıkan en etkileyici bulgulardan biri, Perge'nin Roma dönemi Anadolu'sunun en düzenli kentlerinden biri olmasıdır. Şehir planı, doğu-batı ve kuzey-güney yönlü iki ana cadde üzerine kurulmuş olup, bu orthogonal planlama sisteminin mükemmel bir örneğini sunar.

Stadyum yapısı, arkeolojik açıdan son derece önemlidir. 234x34 metre boyutlarındaki bu yapı, konglomera bloklardan inşa edilmiş olup, yaklaşık 12.000 kişi kapasitelidir. Yapıyı taşıyan 70 kemer boşluğunun dükkân olarak kullanıldığını, üzerlerindeki yazıtlardan tespit ettik. Bu yazıtlar dükkân sahiplerini ve satılan malların cinsini belirtmekte, antik dönem ticari yaşamına dair benzersiz veriler sunmaktadır.

Tiyatro yapısı da 15.000 izleyici kapasiteli olup, orkestra alanının gladyatör ve vahşi hayvan dövüşleri için de kullanıldığını arkeolojik bulgularla tespit ettik. MS 2. yüzyıla tarihlenen iki katlı sahne binası, Dionysos'un hayatını anlatan mermer kabartmalarla süslenmiştir.

Heykeltıraşlık Atölyesi Olarak Perge

Kazılarımızda ortaya çıkan en değerli bulgular arasında mermer heykeller yer almaktadır. Perge, Roma döneminde önemli bir heykel atölyesi olarak uluslararası üne kavuşmuştur. Tiyatro sahne binasından çıkardığımız heykeller, Perge heykeltıraşlığının eşsiz ekolünü yansıtmaktadır. Bu eserlerin büyük bölümü Antalya Müzesi'ndeki 'Perge Tiyatrosu Salonu'nda sergilenmekte ve müzeyi dünyanın en önemli heykel müzelerinden biri haline getirmektedir.

Helenistik Kapı'nın (Güney Kapısı) MS 121'de Plancia Magna tarafından şeref avlusuna dönüştürülmesi sırasında kullanılan renkli mermerler ve kurucu heykelleri, dönemin sanat anlayışını yansıtan önemli bulgulardır.

Mimari Yapıların Arkeolojik Analizi

Güney Hamamı, Pamfilya bölgesindeki benzerlerine göre büyüklüğü ve anıtsallığı ile dikkat çeker. Soyunma, soğuk, ılık, sıcak banyoları ve palaestra bölümlerine sahip bu yapının taban altı ısıtma sistemi (hypocaust) mükemmel korunmuş durumdadır. MS 1. yüzyıldan 5. yüzyıla kadar farklı evrelerde kullanıldığını stratigrafik kazılarla tespit ettik.

Sütunlu Cadde'nin ortasındaki 2 metre genişliğindeki su kanalı, antik dönem su mühendisliğinin mükemmel bir örneğidir. Agora'nın dikdörtgen planı ve ortasındaki 13,40 m çapındaki yuvarlak yapı, Roma dönemi kent planlamasının karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

Kültürel ve Bilimsel Önemi

Perge, 2009 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer almaktadır. Antik dönemde Pamfilya bölgesinin başkenti olan kent, İmparator Vespasian döneminde "Neokorie" unvanını almış, İmparator Tacitus döneminde (274-275) Pamfilya Eyaletinin "Metropolü" ilan edilmiştir.

Kentin baş tanrıçası Artemis Pergaia adına inşa edilmiş tapınağın "Asyl" (sığınma) yetkisi bulunması, antik dönem din ve hukuk anlayışına dair önemli veriler sunmaktadır. Ayrıca, ünlü Yunan matematikçi Pergeli Apollonius'un memleketi olması, kentin bilimsel önemini artırmaktadır.

Kazı Metodolojisi ve Koruma Çalışmaları

Perge'deki kazı çalışmalarımızda modern arkeolojik metodoloji ve belgeleme teknikleri kullanmaktayız. Konglomera blokları, renkli mermerler ve mozaik tabanlı dükkânların korunması için özel teknikler geliştirdik. 7. yüzyıldaki Arap akınları sonrası terk edilen kentte Osmanlı dönemine ait buluntuya rastlanmaması, arkeolojik katmanların net bir şekilde ayrılabilmesini sağlamaktadır.

Ziyaretçiler İçin Pratik Bilgiler

Arkeolojik alan çok geniş olduğu için ziyaretçilerin 2-3 saat ayırması gerekmektedir. Müze Kart geçerli olan alanda otopark bulunmaktadır. Açık hava alanı olması nedeniyle sabah, akşamüstü veya sonbahar aylarında gezilmesi önerilir. Rahat ayakkabı giyilmesi ve su alınması tavsiye edilir.

Bir arkeolog olarak, Perge Antik Kenti'ni ziyaret edeceklere Antalya Müzesi'ndeki 'Perge Tiyatrosu Salonu'nu da görmeleri önerisinde bulunuyorum. Kazılarımızda çıkardığımız heykellerin müzedeki sergilenmesi, antik kentin sanatsal zenginliğini tam olarak kavrayabilmek için gereklidir.