Antalya Phaselis Antik Kenti: Kemer'in Üç Limanlı Antik Ticaret Merkezi

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca karşılaştığım antik kentler arasında Phaselis, coğrafi konumu ve mimari zenginliği ile özel bir yere sahiptir. Antalya'nın Kemer ilçesine bağlı Tekirova Mahallesi'nde, Akdeniz'e uzanan küçük bir yarımada üzerinde kurulmuş olan bu antik kent, arkeolojik bulgular ışığında MÖ 7. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar kesintisiz yerleşim gören nadir örneklerden biridir.

Stratigrafik Bulgular ve Tarihsel Katmanlar

Phaselis'teki kazı çalışmalarında karşılaştığımız stratigrafik veriler, kentin MÖ 690 yılında Rodoslu kolonistlerce kurulduğunu desteklemektedir. Toprak altından çıkan seramik buluntular ve sikke analizleri, kentin tarihsel gelişimini net bir şekilde ortaya koymaktadır. MÖ 5. yüzyılda Pers egemenliği, ardından MÖ 4. yüzyılda Kayra Satrabı Mausolos ve Limyra Kralı Perikles'in hakimiyeti, buluntu katmanlarında açıkça izlenebilmektedir.

Özellikle MÖ 333 yılına tarihlenen buluntular, Büyük İskender'in kenti ziyareti sırasında yaşanan refahın izlerini taşımaktadır. Bu dönemden kalma altın işçiliği örnekleri ve prestij eşyaları, kentin İskender'i altın taçla karşıladığı rivayet edilen olayın arkeolojik kanıtlarını oluşturmaktadır.

Mimari Kalıntıların Arkeolojik Analizi

Günümüze ulaşan yapısal kalıntılar, ağırlıklı olarak Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Kazı çalışmalarımızda ortaya çıkan en dikkat çekici bulgu, kuzey-güney limanlarını birleştiren 20-24 metre genişliğindeki ana caddedir. Bu caddenin altında tespit ettiğimiz kanalizasyon ve drenaj sistemi, Roma mühendisliğinin ileri seviyesini gösteren önemli bir bulgudur.

Caddenin güney ucunda yer alan Hadrian Kapısı, İmparator Hadrian'ın MS 129 yılındaki ziyaretini belgeleyen anıtsal bir yapıdır. Epigrafik çalışmalarımızda bu yapının sadece anıtsal değil, aynı zamanda su dağıtım sisteminin bir parçası olduğunu tespit ettik.

Su Kemerleri: Mühendislik Harikası

Phaselis'in en anıtsal yapısı olan su kemerleri, Roma döneminin ileri mühendislik anlayışının somut örneğidir. Kuzeydeki tepedeki kaynaktan kente su getiren bu sistem, künk ve kanallar vasıtasıyla suyun kent geneline dağıtımını sağlamaktadır. Erken dönemlerde kuyu ve sarnıçlarla karşılanan su ihtiyacının, Roma döneminde bu gelişmiş sistemle çözülmesi, kentin artan nüfus ve refah seviyesinin göstergesidir.

Tiyatro ve Agora Kompleksi

Helenistik dönemden kalma küçük boyutlu tiyatro, tipik Yunan tiyatro mimarisinin özelliklerini taşımaktadır. Roma döneminde eklenen sahne binası ve Geç Bizans Dönemi'nde bu binanın savunma duvarının parçası haline getirilmesi, kentin değişen ihtiyaçlarına adaptasyonunu göstermektedir.

Üç ayrı agora alanının varlığı, kentin ticari yoğunluğunu ortaya koymaktadır. Tiyatro karşısındaki agorada bulunan Bizans dönemi bazilikası kalıntıları, kentin Hristiyanlık dönemindeki dönüşümünün arkeolojik kanıtlarını sunmaktadır.

Hamam Kompleksleri ve Hypocaust Sistemi

Şehir meydanındaki iki hamam kalıntısı, Roma yaşam kültürünün Phaselis'teki yansımalarını göstermektedir. Küçük hamam kalıntılarında tespit ettiğimiz Hypocaust ısıtma sistemi, Roma hamamlarının teknik altyapısı hakkında değerli bilgiler vermektedir. Bu sistem, zeminin altından sıcak havanın dolaştırılması prensibine dayanmaktadır.

Mezarlık Alanı ve Akropol Araştırmaları

Kuzey limanı arkasındaki yamaçta yer alan mezarlık alanı, kentin sosyal yapısı hakkında önemli ipuçları vermektedir. Henüz tam olarak kazılmamış olan 70 metre yükseklikteki akropol tepesinde, Athena Tapınağı'nın ve diğer önemli yapıların bulunduğu düşünülmektedir. Bu alan, gelecekteki kazı çalışmaları için büyük potansiyel taşımaktadır.

Sikke Analizleri ve Ticari Kimlik

Phaselis sikkelerinin üzerindeki gemi betimlemeleri, kentin denizcilik ve ticaret odaklı kimliğinin numismatik kanıtlarını oluşturmaktadır. MÖ 167'de Likya Birliği'ne üyelikle birlikte basılan birlik sikkeleri, kentin siyasi statüsündeki değişimi belgeleyen önemli bulgulardır.

Koruma ve Araştırma Önerileri

UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alan Phaselis, sürekli koruma ve araştırma gerektiren bir alan durumundadır. Özellikle deniz seviyesi değişimleri ve turizm baskısı, antik yapıları tehdit etmektedir. Dünyada sadece burada yetişen Lathyrus phaselitanus endemik bitkisi de, alanın ekolojik değerini artırmaktadır.

Ziyaretçiler İçin Arkeolojik Gözlem Rehberi

Ören yeri 08:00-17:00 saatleri arasında ziyarete açıktır. Ziyaretçilerin ana cadde, su kemerleri, tiyatro ve hamam kalıntılarını sistematik olarak incelemelerini öneririm. Çam ormanları arasındaki konumu sayesinde, Akdeniz ikliminin olumsuz etkilerinden korunarak gezinti yapılabilmektedir.

Arkeolojik bir perspektifle bakıldığında Phaselis, Likya ve Pamfilya sınırındaki konumu, üç limanı ve bin yılı aşkın yerleşim geçmişiyle, Anadolu'nun en önemli antik liman kentlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Her kazı mevsiminde yeni bulgularla zenginleşen bu antik kent, arkeoloji biliminin sunduğu metodolojik yaklaşımlarla geçmişin sırlarını açığa çıkarmaya devam etmektedir.