Antalya Theimussa Antik Kenti: Demre'nin Kayadan Oyulmuş Liman Yerleşimi

Antalya'nın Demre ilçesine bağlı Üçağız Köyü'nde, korunaklı bir koyun kıyısında uzanan Theimussa Antik Kenti, Likya uygarlığının denizle kurduğu organik ilişkinin en çarpıcı örneklerinden birini sunar. Teimiussa veya Tristomon adlarıyla da anılan bu yerleşim, bugünkü köyün adıyla aynı anlamı taşır: üç ağız. Kaş'a 18 kilometre kala güneye ayrılan yoldan ulaşılan kent, köy evlerinin seyrelmeye başladığı doğu tarafında, kayalık bir arazinin üzerine adeta nakşedilmiş gibidir.

Doğal Limanın Kucağında Bir Yerleşim

Theimussa, küçük ve korunaklı bir koyda kurulmuş tipik bir Likya liman kentidir. Doğal limanın sunduğu güvenli demirleme imkanı, antik dönemde bu yerleşimin deniz ticareti ve ulaşımındaki stratejik önemini belirleyen temel unsur olmuştur. Kentin arkasında uzanan dar ve uzun ovanın tarım alanı olarak kullanıldığı düşünülmektedir; bu durum, yerleşimin sadece deniz kaynaklarına değil, aynı zamanda karasal üretime de dayandığını gösterir. Kaş veya Demre'den özel araçla ya da turlarla ulaşılabilen kent, aynı zamanda Likya Yolu yürüyüş parkuru üzerinde yer alır. Üçağız'dan hareket eden teknelerle Simena ve Kekova Adası'na yapılan deniz gezileri, bölgenin turizm potansiyelini artıran önemli bir faktördür.

Kayadan Doğan Mimari: İskele, Tiyatro ve Mezarlar

Theimussa'nın mimari dokusu, Likya uygarlığının kayayla kurduğu ustalıklı ilişkiyi gözler önüne serer. Kayalık alçak bir tepe üzerinde yükselen kale kalıntısı ve denizin içinde kalmış sur parçaları, kentin savunma sisteminin izlerini taşır. Kalenin Haçlı Seferleri sırasında yeniden inşa edilmiş olması, yerleşimin Ortaçağ'da da stratejik önemini koruduğunu kanıtlar.

Kentin doğu ucunda, kayaların kesilmesiyle oluşturulmuş 28 metre uzunluğunda ve 8 metre genişliğindeki iskele, antik mühendislik becerisinin etkileyici bir örneğidir. Bu yapı, gemilerin yanaşması ve yük aktarımı için tasarlanmış işlevsel bir liman tesisidir. İskelenin hemen arkasında, MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ve üzerinde çıplak genç bir erkek tasviri bulunan ev tipi mezar, Likya mezar mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtır.

Kaleye tırmanıldığında karşılaşılan kayadan oyulmuş tiyatro, sadece 80 kişilik kapasitesiyle Likya Birliği bölgesindeki en küçük tiyatro olma özelliğini taşır. Bu mütevazı boyut, Theimussa'nın nüfus ve yönetimsel statüsü hakkında önemli ipuçları verir. Kentte çok sayıda mezar kalıntısı bulunur; özellikle doğuda, denizin hemen yanında birbiri üzerine binmiş hissi uyandıran lahitler, nekropol alanının yoğunluğunu gösterir.

Mimari envanterde ayrıca kayalık üzerinde bir kule kalıntısı ve kanalın kuzey ucunda ne amaçla kullanıldığı kesin olarak belirlenememiş bir Erken Bizans Dönemi yapısı yer alır. Liman yakınında bulunan Bizans dönemi depo kalıntıları, yerleşimin geç antik çağda da ticari faaliyetlerini sürdürdüğünü ortaya koyar.

Likya Dilinin İzleri ve Taş Üzerindeki Tasvirler

Theimussa'nın sanat tarihi açısından en değerli unsurlarından biri, iskelenin arkasındaki ev tipi mezarın kapısının üst kısmında yer alan Likya dilinde yazıttır. Bu yazıt, mezar sahibinin Kluwanimi olduğunu bildirir ve Likya dilinin epigrafik örnekleri arasında önemli bir yere sahiptir. Aynı mezarın sağ yanında, ayakta duran genç bir erkek veya çocuk figürü tasviri (kabartması) görülür. Bu kabartma, Likya mezar sanatının ikonografik repertuarına dair somut bir örnektir.

Çıplak genç erkek figürü, Hellenistik dönem Anadolu sanatında sıkça karşılaşılan bir motiftir ve genellikle ölümsüzlük, gençlik ya da kahramanlık gibi kavramlarla ilişkilendirilir. Figürün anatomik işçiliği ve duruş biçimi, yerel Likya geleneğinin Yunan sanat üslubuyla nasıl harmanlandığını gösterir. Mezar yazıtları ve kabartmalar, sadece estetik değer taşımaz; aynı zamanda toplumsal hiyerarşi, aile yapıları ve ölüm sonrası inançlar hakkında bilgi veren birer belge niteliğindedir.

Bağımlı Bir Deniz Birimi Olarak Theimussa

Theimussa'nın tarihi hakkında sınırlı bilgi bulunmakla birlikte, bulunan yazıtlar kentin MÖ 4. yüzyıla kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğunu gösterir. Yönetimsel açıdan bağımsız bir kent değil, köy yerleşimi ya da deniz birimi statüsünde olduğu düşünülmektedir. Mezar yazıtlarında şiddet suçu cezalarının Myra ya da Kyaneai'ya yatırılmasının istenmesi, Theimussa'nın bu kentlere bağlı bir deniz birimi olduğunu açıkça ortaya koyar.

Bu bağımlılık ilişkisi, Likya Birliği'nin federal yapısının işleyişini anlamak açısından önemlidir. Theimussa'nın, Myra ve Kyaneai ile bir birlik oluşturduğu ve Likya Birliği'nde onlardan biri aracılığıyla temsil edildiği tahmin edilmektedir. Bu durum, küçük yerleşimlerin büyük kentlerin himayesinde siyasi ve hukuki bir sistem içinde yer aldığını gösterir.

Likya Uygarlığı Antik Kentleri kapsamında 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne önerilen Theimussa, kültürel miras koruma çalışmaları açısından da önem taşır. Likya Yolu güzergahı üzerinde konaklama ve turizm açısından önemli bir durak olması, kentin günümüzde de canlı bir kültürel deneyim sunduğunu gösterir.

Ziyaretçi İçin Pratik Bilgiler ve Deneyim Önerileri

Theimussa'yı ziyaret etmeyi planlayan kültür ve sanat meraklıları için bölgenin taşlık ve kayalık yapısı göz önünde bulundurulmalıdır. Ziyaretçilere aşağıdaki öneriler sunulabilir:

• Uygun Kıyafet: Spor ayakkabı ve rahat giysiler tercih edilmelidir; ayrıca sivrisinek spreyi bulundurmak faydalıdır.
• Gün Batımı Deneyimi: Kaleye tırmanmak için gün batımı saatleri, hem ışık koşulları hem de manzara açısından ideal bir zaman dilimidir.
• Konaklama: Üçağız köyündeki pansiyon ve otellerde konaklama imkanı mevcuttur.

Ziyaretçiler, Likya tipi lahitler arasında yürüyüş yaparak antik kenti keşfedebilir, kaleye tırmanarak antik tiyatroyu ve çevresindeki muhteşem manzarayı görebilirler. Üçağız'dan hareket eden teknelerle Simena (Kaleköy) ve Kekova batık kentine yapılan turlar, bölgenin deniz mirasını deneyimleme fırsatı sunar. Deniz kenarındaki restoranlarda yemek yemek ve manzaranın tadını çıkarmak, kültürel gezinin tamamlayıcı unsurlarıdır.

Taşın Hafızasında Saklı Bir Liman Hikayesi

Theimussa, Likya uygarlığının denizle kurduğu simbiyotik ilişkinin ve kayaya nakşedilmiş mimari ustalığın sessiz tanığıdır. Küçük ölçeği, onu büyük kentlerin gölgesinde bırakmaz; aksine, bağımlı bir deniz biriminin nasıl işlediğini, yerel toplulukların nasıl örgütlendiğini ve Likya Birliği'nin federal yapısının nasıl çalıştığını anlamamıza yardımcı olur. Kayadan oyulmuş tiyatrosu, Likya dilinde yazıtları ve denizin kucağındaki lahitleriyle Theimussa, Anadolu'nun kültürel katmanlarını keşfetmek isteyenler için vazgeçilmez bir duraklama noktasıdır. Üçağız'ın sakin koyunda, taşların hafızasında saklı bu liman hikayesi, geçmişle bugün arasında köprü kuran eşsiz bir deneyim sunar.