Antalya Theimussa Antik Kenti: Demre'nın Kayalara Oyulu Liman Yerleşimi

Antalya'nın Demre ilçesine bağlı Üçağız Köyü'nde, korunaklı bir koyun kıyısında uzanan Theimussa Antik Kenti, Likya uygarlığının denizle iç içe yaşam tarzını gözler önüne seren özel bir yerleşim alanıdır. Teimiussa ya da Tristomon olarak da bilinen bu antik liman kenti, kayalara oyulmuş mezarları, denizin içinde kalan sur parçaları ve Likya Birliği'nin en küçük tiyatrosuyla arkeoloji meraklılarını büyüleyen bir açık hava müzesi niteliğindedir.

Doğal Limanın Stratejik Konumu

Kaş'a yaklaşık 18-20 kilometre mesafede, güneye ayrılan bir yoldan ulaşılan Theimussa, küçük ve korunaklı bir koyda kurulmuş tipik bir Likya liman kentidir. Üçağız köyünün bugünkü adı, antik dönemdeki Tristomon ismiyle aynı anlamı taşır: "üç ağız". Bu isim, kentin coğrafi konumunun denizle kurduğu çok yönlü ilişkiyi simgelemektedir. Kentin arkasında dar ve uzun bir ovanın varlığı, yerleşimcilerin tarımsal faaliyetler için de uygun bir alan seçtiğini gösterir. Likya Yolu yürüyüş parkuru üzerinde yer alan bu antik yerleşim, hem kara hem de deniz yoluyla ulaşılabilir durumdadır.

Kayadan Oyulmuş Mimari Yapılar

Theimussa'nın mimari dokusu, Likya uygarlığının kayaları işleme konusundaki ustalığını sergileyen örneklerle doludur. Kayalık alçak bir tepe üzerinde yükselen kale kalıntısı, Haçlı Seferleri döneminde yeniden inşa edilmiştir. Denizin içinde kalan sur parçaları, kentin savunma sisteminin zamanla deniz seviyesindeki değişimlerden nasıl etkilendiğini gösteren önemli veriler sunar.

Kentin doğu ucunda, kayaların titizlikle kesilmesiyle oluşturulmuş 28 metre uzunluğunda ve 8 metre genişliğinde bir iskele bulunur. Bu iskele, antik dönemde deniz ticaretinin ve ulaşımın ne kadar önemli olduğunu kanıtlayan mühendislik başarısıdır. İskelenin hemen arkasında, MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ev tipi bir mezar dikkat çeker. Bu mezarın kapısının üst kısmında, mezar sahibinin Kluwanimi olduğunu bildiren Likya dilinde bir yazıt yer alır. Mezarın sağ yanında ayakta duran genç bir erkek ya da çocuk figürü kabartması, dönemin sanat anlayışını yansıtan değerli bir eserdir.

Kaleye tırmanıldığında karşılaşılan kayadan oyulmuş tiyatro, Likya Birliği bölgesindeki en küçük tiyatro olma özelliğini taşır. Sadece 80 kişilik kapasitesiyle bu yapı, Theimussa'nın nüfus büyüklüğü ve toplumsal yapısı hakkında önemli ipuçları verir. Kayalık üzerindeki kule kalıntısı ve kanalın kuzey ucunda bulunan Erken Bizans Dönemi yapısı, kentin farklı dönemlerde farklı işlevlerle kullanıldığını gösterir. Liman yakınındaki Bizans dönemi depo kalıntıları ise ticari faaliyetlerin Bizans döneminde de devam ettiğini ortaya koyar.

Likya Mezar Kültürünün İzleri

Theimussa'da en çok dikkat çeken unsurlardan biri, kentte yoğun olarak bulunan mezar kalıntılarıdır. Doğuda, denizin hemen yanında birbiri üzerine binmiş hissi uyandıran çok sayıda lahit bulunur. Bu lahitler, Likya uygarlığının ölülerine gösterdiği saygıyı ve ölüm sonrası yaşam inancını somut olarak yansıtır. Mezarların deniz kıyısına bu kadar yakın konumlandırılması, denizcilik kültürünün toplumsal yaşamın her alanına ne denli nüfuz ettiğini gösterir.

Mezar yazıtlarında karşılaşılan bir detay, Theimussa'nın yönetimsel yapısı hakkında önemli bilgiler sunar. Yazıtlarda şiddet suçu cezalarının Myra ya da Kyaneai'ya yatırılmasının istenmesi, bu kentin bağımsız bir yönetim birimi olmadığını, aksine daha büyük kentlere bağlı bir deniz birimi olduğunu ortaya koyar.

Yönetimsel Yapı ve Likya Birliği

Theimussa'nın tarihi hakkında elimizde sınırlı bilgi bulunsa da, bulunan yazıtlar kentin MÖ 4. yüzyıla kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Yönetimsel açıdan bir kent statüsünden ziyade köy yerleşimi niteliğinde olan bu liman birimi, Likya Birliği'nin karmaşık siyasi yapısını anlamak için önemli bir örnektir.

Araştırmalar, Theimussa'nın Myra ve Kyaneai ile bir birlik oluşturduğunu ve Likya Birliği'nde bu kentlerden biri aracılığıyla temsil edildiğini göstermektedir. Bu durum, antik dönemde küçük yerleşimlerin büyük kentlere bağlı olarak örgütlendiği ve bölgesel yönetim sistemlerinin nasıl işlediğini anlamamıza yardımcı olur. Mezar yazıtlarındaki hukuki düzenlemeler, Likya toplumunun yazılı hukuk sistemine verdiği önemi ve kentler arası ilişkilerin ne kadar düzenli olduğunu gösterir.

Kazının Anlattıkları

Theimussa'da yapılan arkeolojik çalışmalar, bir kazı alanında karşılaşılan zorlukları ve fırsatları bir arada sunar. Kalıntıların köy evlerinin seyrelmeye başladığı doğu tarafında yer alması, modern yerleşimin antik dokuyla iç içe geçtiği bir durumu ortaya çıkarır. Bu durum, koruma ve kazı çalışmalarında hassas bir denge gerektirmektedir.

Kentin UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne Likya Uygarlığı Antik Kentleri kapsamında 2009 yılında önerilmesi, uluslararası düzeyde tanınırlık kazanmasını sağlamıştır. Likya Yolu güzergahı üzerinde bulunması, hem akademik araştırmalar hem de kültür turizmi açısından önemli bir avantajdır.

Theimussa'yı ziyaret edenler için bazı pratik öneriler bulunmaktadır:

• Uygun ekipman: Bölge taşlık ve kayalık olduğu için spor ayakkabı ve uygun kıyafet giyilmesi önerilir.
• Gün batımı: Kaleye tırmanmak için en keyifli zaman dilimi, manzaranın büyüleyici olduğu gün batımıdır.
• Konaklama: Üçağız köyünde pansiyon ve otellerde konaklama imkanı mevcuttur.
• Bölgesel turlar: Üçağız'dan hareket eden teknelerle Simena (Kaleköy) ve Kekova batık kentine turlar düzenlenmektedir.

Theimussa Antik Kenti, Likya uygarlığının denizcilik kültürünü, mezar geleneğini ve toplumsal örgütlenme biçimini anlamak için eşsiz bir laboratuvar niteliğindedir. Kayalara oyulmuş her yapı, denizin içinde kalan her sur parçası ve mezar yazıtlarındaki her satır, geçmişle kurduğumuz diyalogun somut kanıtlarıdır. Antalya'nın Demre ilçesindeki bu küçük ama özel yerleşim, arkeoloji biliminin toprak altından çıkardığı buluntuları nasıl yorumladığını ve tarihi nasıl yeniden inşa ettiğini görmek isteyenler için vazgeçilmez bir duraktır.