Burdur Dörtayak Türbesi: Burdur'un Hamidoğulları Döneminden Kalma Eşsiz Kümbet Mimarisi

Yirmi yıllık sanat tarihçisi deneyimim boyunca Anadolu'nun dört bir yanındaki tarihi yapıları inceleme fırsatı buldum. Ancak Burdur'un Hıdırlık Mevkii'nde yer alan Dörtayak Türbesi, hem mimari özellikleri hem de yaşadığı tarihsel süreç açısından özel bir yere sahip. Bu eşsiz kümbet, 13-14. yüzyıllarda Hamidoğulları Beyliği döneminde inşa edilmiş ve günümüze kadar uzanan zorlu bir yolculuk geçirmiştir.

Hamidoğulları Döneminin Mimari Şaheseri

Dörtayak Türbesi, halk arasında "Dört Ayaklı Türbe" ve "Dört Ayetli Türbe" adlarıyla da bilinen bu yapı, Anadolu Selçuklu geleneğinin kümbet mimarisinin mükemmel bir örneğini sunar. Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, yapının plan şemasının ne kadar düşünülmüş olduğunu görüyorum: kare planlı taban üzerine oturan sekizgen gövde ve piramidal külah üst örtü, dönemin klasik kümbet mimarisinin tüm özelliklerini barındırır.

En dikkat çekici mimari detay, sekizgen gövdeden kare tabana geçişin nasıl sağlandığıdır. Köşelerdeki üçgen satıhlar ve dört büyük mahmuz, bu geçişi hem estetik hem de statik açıdan mükemmel bir şekilde çözmüştür. Bu teknik çözüm, Anadolu Selçuklu mimarisinin ne kadar gelişmiş olduğunun somut bir kanıtıdır.

Malzeme ve Yapım Tekniği

Türbenin tamamının düzgün kesme taştan inşa edilmesi, dönemin usta işçiliğini gözler önüne serer. Doğu ve batı kenarlarındaki küçük pencere açıklıkları, iç mekana kontrollü bir ışık girişi sağlarken, yapının genel kompozisyonunu bozmamaya özen gösterilmiştir. Orijinal üst örtünün ahşap ve sac plakalarla kaplı olması, dönemin yapım tekniklerini yansıtır.

Sanatsal Değeri: Mihrap Süslemeleri

Sanat tarihçisi olarak en çok ilgimi çeken kısım, türbenin süsleme programıdır. Süslemenin sadece mihraba odaklanması, İslam sanatının kutsal mekana verdiği önemi gösterir. Çokgen kesitli mihrap nişi, 5 sıra mukarnas dizisiyle dolgulanmış ve kademeli silmelerle dikdörtgen bir çerçeveye alınmıştır. Bu mihrap, dönemin klasik örneklerinin karakteristik özelliklerini taşır ve İslam sanatının geometrik düzen anlayışını mükemmel şekilde yansıtır.

Zorlu Tarihsel Süreç ve Restorasyon

Türbenin yaşadığı tarihsel süreç, kültürel mirasımızın ne kadar kırılgan olduğunu gösterir. Cumhuriyet'in ilk yıllarında tahrip olan yapı, tam 50 yıl harabe halinde kalmıştır. Bu durum, o dönemde kültürel miras bilincinin henüz yeterince gelişmemiş olmasının acı bir sonucudur.

1984 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün gerçekleştirdiği restorasyon çalışması, yapıyı tekrar ayağa kaldırmıştır. Bu süreçte üst örtünün taş külah ile yenilenmesi, yapının orijinal karakterini koruma açısından doğru bir karardır. 2009'da Burdur Belediyesi'nin yaptığı çevre düzenlemesi ise yapının çevresel bütünlüğünü sağlamıştır.

Kültürel Miras Değeri

Dörtayak Türbesi, Burdur'un en eski Türk anıtlarından biri olarak kabul edilmektedir. Yapının Burdur'un ilk Türk yerleşim alanı olan Hıdırlık Mevkii'nde bulunması, tarihsel değerini katbekat artırmaktadır. Bu konum, Türklerin Anadolu'ya yerleşim sürecinin somut bir tanığıdır.

Günümüzde esnaf tarafından gönüllü olarak bakımının yapılması ve kapılarının kontrollü şekilde açılması, toplumsal sahiplenmenin güzel bir örneğidir. Bu yaklaşım, kültürel mirasın korunmasında yerel halkın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Mimari Tipoloji Açısından Önemi

Sanat tarihçisi perspektifimden bakıldığında, Dörtayak Türbesi Anadolu kümbet mimarisinin tipik özelliklerini sergiler. Kare plandan sekizgen gövdeye geçiş sistemi, dönemin standart uygulamalarını yansıtırken, detaylardaki işçilik kalitesi yapının önemini ortaya koyar. Bu tür kümbet yapıları, Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminin mezar mimarisi geleneğinin devamı niteliğindedir.

Yapının günümüze ulaşması ve restore edilmesi, gelecek nesillere Hamidoğulları Beyliği döneminin mimari anlayışını aktarması açısından son derece değerlidir. Dörtayak Türbesi, sadece bir mezar anıtı değil, aynı zamanda döneminin sanat anlayışının, teknik bilgisinin ve estetik değerlerinin somut bir belgesidir.