Burdur İncir Han: Burdur'un Anadolu Selçuklu Döneminden Kalma Tarihi Kervansarayı

Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi uzmanı olarak, Anadolu'daki tarihi yapıları incelerken, bu eserlerin önceki dönemlerden nasıl miras alındığını ve sonraki süreçlerde nasıl korunduğunu analiz etmek büyük önem taşır. Burdur'un Bucak ilçesi sınırlarında yer alan İncir Han, bu bağlamda Anadolu Selçuklu Devleti'nden Osmanlı'ya, oradan da Cumhuriyet dönemine uzanan tarihi sürekliliğin somut bir örneğidir.

Tarihi Kronoloji ve Dönemsel Analiz

İncir Han'ın inşa tarihi, taç kapı kitabesinde yer alan bilgilere göre H. 636 (1238-1239) yılına dayanmaktadır. Bu tarih, II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemini işaret etmekte ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin güçlü olduğu bir dönemi yansıtmaktadır. Ancak kaynaklarda ayrıca "Keykubat Bin Keyhusrev (1339-1340)" yaptırımı bilgisi de yer almakta, bu da hanın farklı dönemlerde onarım veya genişletme geçirmiş olabileceğini düşündürmektedir.

Kronolojik açıdan değerlendirildiğinde, İncir Han "Sultan Han" grubu içinde beşinci sırada yer almaktadır. Bu sınıflandırma, Selçuklu döneminin inşa programının sistematik bir şekilde yürütüldüğünü ve devletin ticaret yollarına verdiği önemi göstermektedir.

Ticaret Yollarındaki Stratejik Konumu

İncir Han, Antalya-Eğirdir-Konya kervan yolunun dördüncü menzili üzerinde konumlanmıştır. Bu güzergâh, Anadolu'nun ticari ağının omurgasını oluşturan yollardan biriydi. Güzergâhta sırasıyla Kırkgöz, Evdir, Susuz ve kaybolmuş Ağlasun hanları yer almakta, bu da planlı bir kervansaray ağının varlığını ortaya koymaktadır.

Susuz Han ile Ağlasun Han arasındaki yaklaşık 36 kilometrelik mesafe, bir günlük yürüyüş mesafesine tekabül etmekte ve dönemin ulaşım koşulları göz önünde bulundurularak planlandığını göstermektedir. İncir Han'ın Antalya'ya 88 kilometre uzaklıkta, Bucak sapağından kısa bir mesafede konumlanması, hem ana ticaret yoluna yakınlığı hem de yerel erişimi sağlaması açısından stratejik bir seçimi yansıtmaktadır.

Mimari Özelliklerin Tarihi Analizi

İncir Han'ın avlulu-kapalı (COC) tipi mimarisi, Selçuklu kervansaray mimarisinin olgun örneklerinden birini teşkil etmektedir. Günümüzde avlu tamamen tahrip olmuş durumda bulunurken, kapalı kışlık bölüm büyük ölçüde ayaktadır. Bu durum, yapının tarih boyunca geçirdiği tahribatın boyutlarını göstermektedir.

Kapalı bölümün ortada ana nef, her iki yanda ikişer nef şeklindeki planı ve doğu-batı istikametindeki sivri tonozları, dönemin mimari anlayışını yansıtmaktadır. Aydınlatma için kullanılan fener kubbe izleri, yapının işlevsel tasarımının bir göstergesidir.

Sanat Eserleri ve Kültürel Değer

Taç kapı kitabesindeki dört satırlık ince Selçuk hatlı yazı, dönemin sanat anlayışının önemli bir örneğidir. Geometrik-bitkisel bordürler, akantus yapraklı başlıklar, rozet-rumi-lotus kompozisyonları gibi bezemeler, Selçuklu sanatının karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

Taç kapıdaki karşılıklı aslan kabartmaları üzerinde yer alan insan yüzlü güneş (şir-i hurşid) arması, dönemin sembolik sanat anlayışının önemli bir örneğidir. Bu tür sembolik öğeler, Selçuklu devlet geleneğinin sanatsal yansımalarını göstermektedir.

Yapı Malzemesi ve İnşa Tekniği

İncir Han'ın inşasında düz ve kaba yonu taş, moloz taş ve spolia kullanılmıştır. Özellikle yakındaki antik Cremna kentinden devşirme malzeme kullanılması, dönemin inşa pratiklerini ve mevcut kaynakları değerlendirme anlayışını yansıtmaktadır. Duvar gövdelerinde çift cidar arasında küçük taş ve harç dolgusu tekniği, Selçuklu mimarisinin karakteristik özelliklerindendir.

Modern Dönemde Koruma Çalışmaları

Cumhuriyet döneminde kültürel mirasın korunmasına yönelik yaklaşım, İncir Han örneğinde de kendini göstermektedir. 10 Temmuz 1982 tarih ve A-3741 sayılı kararla "Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı" olarak tescillenmesi, modern Türkiye'nin tarihi mirasa yaklaşımının bir göstergesidir.

1992'den itibaren başlayan kazı çalışmaları, 1993 ve 2000 yıllarında Burdur Müzesi sorumluluğunda Prof. Dr. Rahmi Hüseyin Ünal başkanlığında yürütülmüştür. Bu çalışmalarda 13.-19. yüzyıl sikkeleri, yükleme sekileri ve havuz tabanı tespit edilmiş, hanın kullanım tarihçesi hakkında önemli veriler elde edilmiştir.

Günümüzdeki Durumu ve Gelecek Perspektifi

İncir Han'ın mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait olup, restorasyona hazır durumda bulunmaktadır. Turizm işlevi planlanması, tarihi yapıların modern dönemde nasıl değerlendirildiğinin bir örneğidir. Bu yaklaşım, kültürel mirasın korunması ile ekonomik değerlendirilmesi arasındaki dengeyi yansıtmaktadır.

Batı Anadolu'da Selçuk dönemi inşa programının geç örneklerinden olan İncir Han, plan ve portal bezemesiyle seçkin bir "Sultan Han" olarak değerlendirilmektedir. Bu nitelendirme, yapının sadece yerel değil, bölgesel ve ulusal ölçekte de önemli bir kültür varlığı olduğunu göstermektedir.

Sonuç olarak İncir Han, Anadolu Selçuklu Devleti'nden günümüze uzanan tarihi süreçte, ticaret yollarının önemi, mimari gelişim ve kültürel süreklilik açısından önemli veriler sunan bir yapıdır. Kocadağ yamaçlarından kuzeybatıya uzanan yol üzerindeki konumu ve günümüzde kurumuş olan gölün varlığı, dönemin coğrafi ve iklimsel koşulları hakkında da bilgi vermektedir.