Burdur İncir Han: Burdur'un Selçuklu Dönemi Arkeolojik Hazinesi

25 yıllık kazı deneyimim boyunca incelediğim Anadolu Selçuklu yapıları arasında, Burdur'un Bucak ilçesi İncirdere Köyü yakınlarındaki İncir Han, hem mimari özellikleri hem de arkeolojik bulguları açısından özel bir yere sahiptir. 1992'den itibaren sürdürülen kazı çalışmaları, bu kervansarayın Selçuklu döneminin geç inşa programının seçkin örneklerinden biri olduğunu kanıtlamıştır.

Arkeolojik Konum ve Stratigrafi

İncir Han, Antalya-Eğirdir-Konya kervan yolunun dördüncü menzili üzerinde stratejik bir konumda inşa edilmiştir. Kocadağ yamaçlarından kuzeybatıya uzanan bu güzergâh, antik dönemden itibaren önemli bir ticaret rotası olmuştur. Arkeolog olarak dikkatimi çeken nokta, hanın yakındaki antik Cremna kentinden devşirme malzemeler (spolia) kullanılarak inşa edilmiş olmasıdır. Bu durum, Roma döneminden Selçuklu dönemine kadar bölgenin sürekli iskân gördüğünü arkeolojik olarak kanıtlamaktadır.

Hanın su ihtiyacını karşılayan gölün günümüzde kurumuş olması, bölgedeki iklim değişikliği ve hidrolojik yapının zaman içindeki dönüşümünü gösteren önemli bir arkeolojik veridir.

Mimari Arkeoloji Bulguları

İncir Han, avlulu-kapalı (COC) tip plan şemasına sahiptir. Kazı çalışmalarımızda avlunun tamamen tahrip olduğunu, ancak kapalı kışlık bölümün büyük ölçüde ayakta kaldığını tespit ettik. Kapalı bölümün mimari analizi, ortada ana nef ve her iki yanda ikişer nef olmak üzere beş nefli bir düzenleme göstermektedir. Doğu-batı istikametindeki sivri tonozlar ve fener kubbe izleri, Selçuklu mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

Yapı malzemesi analizlerimiz, düz ve kaba yonu taş, moloz taş kullanımının yanı sıra, yakındaki Cremna antik kentinden getirilen devşirme malzemelerin sistematik olarak kullanıldığını ortaya koymuştur. Duvar gövdelerindeki çift cidar tekniği ve kemer-payelerdeki düzgün yüzeyli taş bloklar, dönemin inşaat teknolojisini anlamamızı sağlayan önemli verilerdir.

Epigrafik Bulgular ve Tarihlendirme

Taç kapıdaki kitabe, arkeolojik tarihlendirme açısından kritik öneme sahiptir. Dört satırlık ince Selçuk hatlı yazıda II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in adı ve Hicri 636 (1238-1239) tarihi yer almaktadır. Bu epigrafik bulgu, hanın inşa tarihini kesin olarak belirlememizi sağlamıştır. Metinde ayrıca geçen "Keykubat Bin Keyhusrev (1339-1340)" bilgisi, yapının farklı dönemlerde onarım gördüğünü arkeolojik olarak desteklemektedir.

Taç kapıdaki karşılıklı aslan kabartmaları üzerindeki insan yüzlü güneş (şir-i hurşid) arması, Selçuklu ikonografisinin önemli örneklerinden biridir. Bu sembolik öğeler, dönemin sanat anlayışı ve ideolojik yapısını anlamamızı sağlayan değerli arkeolojik verilerdir.

Kazı Bulguları ve Materyal Kültür

1993 ve 2000 yıllarında Burdur Müzesi sorumluluğunda Prof. Dr. Rahmi Hüseyin Ünal başkanlığında yürütülen kazı çalışmaları, hanın işlevsel kullanımına dair önemli bulgular ortaya çıkarmıştır. 13.-19. yüzyıl arasına tarihlenen sikke buluntular, yapının uzun süre aktif olarak kullanıldığını kanıtlamaktadır.

Avlu ve kapalı bölümde tespit edilen yükleme sekileri ve havuz tabanı, hanın kervansaray işlevini yerine getirirken kullanılan altyapı elemanlarıdır. Bu bulgular, kervan ticaretinin lojistik gereksinimlerini arkeolojik olarak belgelememizi sağlamıştır.

Arkeolojik Değerlendirme ve Koruma

İncir Han, "Sultan Han" grubu içinde kronolojik olarak beşinci sırada yer almaktadır. Bu sınıflandırma, Anadolu Selçuklu kervansaray mimarisinin gelişim sürecini anlamamız açısından kritik önemdedir. Hanın Susuz Han ile Ağlasun Han arasındaki 36 kilometrelik mesafede konumlanması, bir günlük yürüyüş mesafesine denk gelmesi, kervan yollarının planlanmasındaki sistematik yaklaşımı göstermektedir.

10.07.1982 tarih ve A-3741 sayılı kararla "Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı" olarak tescillenen İncir Han, günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetindedir. Arkeolog olarak gözlemlediğim kadarıyla, yapı restorasyona hazır durumdadır ve turizm işlevi planlanmaktadır.

Bilimsel Önem ve Gelecek Araştırmalar

İncir Han, Batı Anadolu'da Selçuk dönemi inşa programının geç örneklerinden biri olarak, dönemin mimari gelişimini anlamamızı sağlayan önemli bir arkeolojik sit alanıdır. Plan şeması ve portal bezemesiyle seçkin bir "Sultan Han" örneği olan yapı, gelecek kazı sezonlarında daha detaylı stratigrafik çalışmalarla incelenmeyi beklemektedir.

Antalya-Isparta-Burdur yolu üzerinde, Antalya'ya 88 km mesafedeki bu önemli arkeolojik miras, Selçuklu dönemi ticaret ağları ve mimari teknolojisini anlamamız açısından vazgeçilmez bir kaynak niteliğindedir.