Burdur Kibyra Antik Kenti: Gölhisar'ın Anadolu'nun En Büyük Stadyumuna Sahip Antik Kenti

Burdur'un Gölhisar ilçesi Horzum Mahallesi'nde, Akdağ eteklerinde yürüttüğümüz kazı çalışmaları, Kibyra Antik Kenti'nin Anadolu arkeolojisindeki eşsiz konumunu her geçen gün daha net ortaya koyuyor. 25 yıllık saha deneyimim boyunca karşılaştığım antik kentler arasında Kibyra, hem mimari büyüklüğü hem de kültürel zenginliği açısından özel bir yere sahip.

Stratejik Konumun Arkeolojik Analizi

Kibyra'nın Gölhisar Ovası'na hâkim üç tepelik üzerinde kurulmuş olması, antik kent planlamasının mükemmel bir örneğidir. 1100-1300 metre yükseklik arasında değişen bu konum, kazı çalışmalarımız sırasında keşfettiğimiz su yolları sisteminin de ne kadar gelişmiş olduğunu gösteriyor. Gölhisar Gölü, Dalaman (İndus) Çayı ve yaylalardan gelen su kaynaklarının kent planlamasındaki rolü, Roma dönemi mühendislik anlayışının Anadolu'daki en başarılı örneklerinden biridir.

Mimari Bulguların Bilimsel Değerlendirmesi

Kazı başkanı olarak en çok gurur duyduğum keşiflerimizden biri, Antik Çağ Anadolu'sunun 12-13 bin kişi kapasiteli en büyük stadyumudur. Bu yapının boyutları ve korunmuşluk durumu, Roma dönemi spor mimarisinin Anadolu'daki en iyi örneklerinden birini oluşturuyor. Stadyumun inşa tekniği ve malzeme analizi, dönemin yapım teknolojisi hakkında değerli veriler sunuyor.

3600 kişilik kapasiteye sahip Meclis Binası/Odeion'daki Medusa Mozaiği, arkeolojik açıdan Anadolu'da tek örnek olması nedeniyle ayrı bir öneme sahip. 540 m² büyüklüğündeki bu mozaik alanı, Anadolu'nun en sağlam ve en büyük mozaik alanı olarak kayıtlarımızda yer alıyor. Mozaik tekniği ve ikonografik analizi, Roma dönemi sanat anlayışının yerel uygulamalarını anlamamızda kritik rol oynuyor.

Kazı Bulgularının Tarihsel Kronolojisi

Epigrafik çalışmalarımız, antik kaynaklarda belirtilen Kibyralıların Lidyalı kökenli olduğu ve Luvi kökenli bir isim taşıdığı bilgisini destekliyor. MÖ 189'da Roma'nın Magnesia Zaferi sonrası kurulan Roma ilişkileri, kent mimarisinde belirgin değişikliklere yol açmış. Bu dönemden itibaren Roma yapım tekniklerinin yerel geleneklerle harmanlandığını gözlemliyoruz.

MÖ 2.-1. yüzyılda Boubon, Balboura ve Oinoanda ile kurulan Tetrapolis birliği, bölgesel güç dengeleri açısından önemli. MÖ 82'de General Murena tarafından birliğin dağıtılması ve kentin Roma Asia Eyaleti'ne bağlanması, mimari yapılarda da izlenebilen siyasi değişikliklere neden olmuş.

Deprem Arkeolojisi ve Yeniden İnşa Süreçleri

MS 23'teki büyük deprem sonrası İmparator Tiberius'un desteğiyle gerçekleştirilen yeniden inşa çalışmaları, kazı bulgularımızda net şekilde görülüyor. Bu dönemden sonra kent, MS 1-3. yüzyıllar arasında en parlak dönemini yaşamış. Seramik analizlerimiz ve yapı katmanları bu döneme ait yoğun yapılaşmayı kanıtlıyor.

MS 417 depreminin ardından kentin küçülmesi, stratigrafik kazılarımızda açıkça izlenebiliyor. Geç Antikçağ boyunca süren yaşam izleri, kentin tamamen terk edilmediğini, ancak önemini kaybettiğini gösteriyor.

2006 Sonrası Kazı Bulguları

2006'dan itibaren yürüttüğümüz sistematik kazılarla ortaya çıkardığımız geç dönem hamamları, atölyeler ve konutlar, kentin sosyal ve ekonomik yapısı hakkında önemli veriler sunuyor. Özellikle geç Roma dönemi hamamının beş mekânlı yapısı ve korunmuş kalıntıları, Roma hamam mimarisinin Anadolu'daki gelişimini anlamamızda kritik öneme sahip.

Seramik atölyelerinde bulduğumuz üretim kalıntıları, kentin demircilik, dericilik ve çömlekçilik alanlarındaki uzmanlığını kanıtlıyor. At yetiştiriciliğine dair bulgular ise ekonomik faaliyetlerin çeşitliliğini gösteriyor.

Çok Kültürlü Yapının Arkeolojik İzleri

Epigrafik bulgularımız, kentin dört dilin konuşulduğu (Pisidce, Solymce, Hellençe ve Lidce) çok kültürlü bir merkez olduğunu doğruluyor. Bu dilsel çeşitlilik, bulduğumuz yazıtlarda ve seramik üzerindeki işaretlerde net şekilde görülüyor.

Kazı Metodolojisi ve Koruma Çalışmaları

Kibyra'da uyguladığımız kazı metodolojisi, modern arkeolojik tekniklerin tamamını kapsıyor. Tiyatro, gymnasion, bazilika, hamam, agoralar, planlı anıt mezar ve yuvarlak kuleli tak gibi yapıların sistematik kazısı, kentin bütüncül planını ortaya koyuyor.

Kazı bulgularımızın Burdur Müzesi'nde sergilenmesi, bilimsel verilerin halka ulaşması açısından önemli. Müze koleksiyonundaki Kibyra eserleri, kentin kültürel zenginliğinin somut kanıtlarıdır.

25 yıllık kazı deneyimim ışığında söyleyebilirim ki, Kibyra Antik Kenti Anadolu arkeolojisinin en önemli merkezlerinden biridir. Her kazı sezonunda ortaya çıkan yeni bulgular, antik dünyanın bu köşesindeki yaşamı anlamamızı derinleştiriyor.