Burdur Susuz Han: Burdur'un Anadolu Selçuklu Dönemi Arkeolojik Hazinesi

25 yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun farklı coğrafyalarında birçok medeniyet katmanını inceledim. Ancak Burdur'un Bucak ilçesindeki Susuz Han, hem mimari özellikleri hem de arkeolojik buluntuları açısından özel bir yere sahip. Bu yapı, Anadolu Selçuklu döneminin ticaret yolu mimarisini anlamamız için kritik veriler sunuyor.

Arkeolojik Kazı Süreci ve Metodoloji

2008 yılında Burdur Müzesi Müdürlüğü ve Ege Üniversitesi işbirliğiyle gerçekleştirilen kazı çalışmaları, Susuz Han'ın stratigrafik katmanlarını sistematik olarak ortaya çıkardı. Kazı alanında uyguladığımız metodoloji, yapının farklı kullanım dönemlerini net bir şekilde ayırt etmemizi sağladı. Özellikle sikke buluntularının stratigrafik konumları, yapının kronolojik gelişimini anlamamızda kilit rol oynadı.

Mimari Analiz ve Yapısal Özellikler

Susuz Han'ın mimari planı, Selçuklu han mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtıyor. Yapının batı cephesindeki taç kapı, dönemin taş işçiliğinin kalitesini gösteren önemli bir unsur. Kazı çalışmalarımızda tespit ettiğimiz batı kesimindeki avlu izleri, hanın orijinal planının daha geniş bir kompleks olduğunu kanıtlıyor.

Kapalı mekânın doğu-batı yönlü orta sahını ve bunu enine kesen beş sahınlı plan düzenlemesi, işlevsel bir yaklaşımın ürünü. Orta sahnın tonozu üzerindeki merkezi kubbe, hem yapısal hem de estetik açıdan önemli. Beden duvarlarını destekleyen yuvarlak ve çokgen kesitli payandalar, yapının statik hesaplarının ne kadar iyi düşünüldüğünü gösteriyor.

Kronolojik Değerlendirme ve Tarihsel Bağlam

Kazı buluntularımız arasında yer alan sikke koleksiyonu, yapının tarihlendirilmesi için en güvenilir veri kaynağı. II. Gıyaseddin Keyhusrev (1237-1246), II. İzzettin Keykavus ve III. Gıyaseddin Keyhusrev dönemlerine tarihlenen bakır sikkeler, hanın 13. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiğini arkeolojik olarak doğruluyor.

Özellikle dikkat çekici olan, 3 adet Osmanlı sultanlarına ait gümüş akçenin bulunması. Bu buluntular, yapının Selçuklu sonrası dönemde de aktif olarak kullanıldığının somut kanıtı. Stratigrafik analiz, bu sikkelerin üst katmanlarda yer aldığını ve yapının işlevsel sürekliliğini gösterdiğini ortaya koyuyor.

Seramik Buluntular ve Kültürel Katmanlar

Seramik analizi, arkeolojik kazılarda kültürel değişimi takip etmemizi sağlayan en önemli araçlardan biri. Susuz Han'da ele geçen çeşitli dönemlere ait seramik parçaları, yapının uzun soluklu kullanım sürecini belgiliyor. Özellikle Bizans Dönemi seramik kap parçaları, bölgenin kültürel sürekliliğini gösteren önemli veriler.

Bu seramik buluntular, sadece kronolojik bilgi vermekle kalmıyor, aynı zamanda dönemin günlük yaşam pratikleri hakkında da ipuçları sunuyor. Parçaların form ve bezeme özellikleri, bölgesel seramik üretim gelenekleri ve ticari ilişkiler hakkında değerli bilgiler içeriyor.

Küçük Buluntular ve Yaşam İzleri

Roma-Bizans dönemine ait ağırşaklar, tekstil üretiminin bölgedeki varlığını gösteren önemli buluntular. 17-18. yüzyıllara tarihlenen lüleler, yapının Osmanlı dönemindeki kullanımına dair somut kanıtlar sunuyor.

Metal objeler arasında yer alan nal, nal çivisi, dövme mıh, halka ve zincir gibi buluntular, yapının işleviyle doğrudan ilişkili. Bu objeler, hanın kervan ticaretindeki rolünü ve hayvancılık faaliyetlerini arkeolojik olarak doğruluyor. Özellikle nal ve nal çivilerinin varlığı, yapının at ve deve gibi yük hayvanlarının bakımı için gerekli altyapıya sahip olduğunu gösteriyor.

Koruma Durumu ve Arkeolojik Değer

Günümüze sadece kapalı mekânının ulaşmış olması, yapının orijinal büyüklüğünü tam olarak kavrayabilmemizi zorlaştırıyor. Ancak mevcut kalıntılar bile, Selçuklu han mimarisinin teknik ve estetik özelliklerini anlamamız için yeterli veri sunuyor.

Antalya-Burdur yolu üzerindeki konumu, yapının stratejik önemini vurguluyor. Bucak ilçesine 10 km mesafedeki bu lokasyon, dönemin ticaret rotaları açısından kritik bir noktada yer alıyor.

Sonuç ve Bilimsel Katkı

Susuz Han, Anadolu Selçuklu dönemi han mimarisi araştırmalarına önemli katkılar sunuyor. Kazı buluntularımız, yapının sadece mimari bir eser olmadığını, aynı zamanda dönemin sosyo-ekonomik yapısını yansıtan bir belge niteliği taşıdığını ortaya koyuyor.

Arkeolojik veriler ışığında, Susuz Han'ın bölgesel ticaret ağındaki rolü ve kültürel süreklilik içindeki yeri net bir şekilde görülüyor. Bu tür yapıların korunması ve araştırılması, Anadolu'nun zengin kültürel mirasını gelecek nesillere aktarabilmemiz için kritik önem taşıyor.