Burdur Susuz Han: Burdur'un Anadolu Selçuklu Dönemi Mimari Şaheseri

Yirmi yıllık sanat tarihçisi deneyimimde, Anadolu'nun her köşesinde karşılaştığım Selçuklu hanları arasında Susuz Han, mimari özellikleri ve tarihsel katmanlarıyla özel bir yere sahiptir. Burdur'un Bucak ilçesine bağlı Susuz Köyü'nde, Antalya-Burdur yolu üzerinde konumlanan bu yapı, 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu mimarisinin karakteristik özelliklerini günümüze taşıyan nadir örneklerden biridir.

Tarihsel Bağlam ve İnşa Dönemi

Susuz Han, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhusrev döneminde (1237-1246) inşa edilmiştir. Bu dönem, Selçuklu mimarisinin olgunluk çağını temsil eder ve han mimarisinde fonksiyonel çözümlerle estetik kaygıların mükemmel bir sentezinin yakalandığı yıllardır. Sanat tarihçisi gözüyle değerlendirdiğimde, yapının inşa edildiği dönem, Anadolu'da ticaret yollarının canlandığı ve han yapılarının stratejik önem kazandığı bir süreçtir.

2008 yılında Burdur Müzesi Müdürlüğü ve Ege Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen kazı çalışmaları, yapının tarihsel katmanlarını aydınlatmada kritik rol oynamıştır. Bu kazılarda bulunan II. Gıyaseddin Keyhusrev (1237-1246), II. İzzettin Keykavus ve III. Gıyaseddin Keyhusrev dönemlerine tarihlenen bakır sikkeler, yapının kullanım sürecini belgelemektedir.

Mimari Analiz ve Yapısal Özellikler

Susuz Han'ın mimari kompozisyonu, Selçuklu han mimarisinin tipik özelliklerini yansıtmaktadır. Yapının batı cephesinde yer alan taç kapı, Selçuklu mimarisinin en karakteristik unsurlarından biridir. Bu anıtsal giriş, sadece fonksiyonel bir geçiş noktası değil, aynı zamanda yapının prestijini ve dönemin sanat anlayışını yansıtan bir sanat eseridir.

Yapının plan şeması, dönemin han mimarisindeki gelişmiş mekân organizasyonunu göstermektedir. Kapalı kısmı doğu-batı yönlü orta sahın ve bunu enine kesen beş sahınlı plan düzenlemesi, hem işlevsel hem de estetik açıdan başarılı bir çözümdür. Bu plan tipi, kervan trafiğinin yoğun olduğu dönemlerde maksimum kapasite sağlarken, mekânsal hiyerarşiyi de korumaktadır.

Orta sahnın tonozu üzerinde merkezde yer alan kubbe, yapının en etkileyici mimari unsurlarından biridir. Bu kubbe, sadece yapısal bir çözüm değil, aynı zamanda mekânın merkezi odak noktasını oluşturan sanatsal bir öğedir. Beden duvarlarının yuvarlak ve çokgen kesitli payandalarla desteklenmesi, yapının statik dengesini sağlarken, dış cephede ritmik bir kompozisyon yaratmaktadır.

Arkeolojik Bulgular ve Sanat Eserleri

Kazı çalışmalarında ortaya çıkan bulgular, yapının sadece Selçuklu dönemiyle sınırlı olmayan uzun bir kullanım geçmişine sahip olduğunu göstermektedir. Çeşitli dönemlere ait seramik parçaları ve Bizans Dönemi seramik kap parçaları, bölgenin kültürel sürekliliğini belgeleyen önemli verilerdir.

Özellikle dikkat çekici olan, 3 adet Osmanlı sultanlarına ait gümüş akçenin bulunmasıdır. Bu sikkeler, yapının Selçuklu sonrası dönemde de aktif olarak kullanıldığının somut kanıtlarıdır. Sanat tarihçisi perspektifimden, bu durum Anadolu'daki mimari yapıların süreklilik arz eden işlevselliğini göstermesi açısından son derece değerlidir.

İşlevsel Bulgular ve Gündelik Yaşam İzleri

Roma-Bizans dönemine ait ağırşaklar, yapının tekstil üretimi ile bağlantısını gösterirken, 17-18. yüzyıllara tarihlenen lüleler, hanın sosyal yaşam merkezi olarak işlev gördüğünü kanıtlamaktadır. Nal, nal çivisi, dövme mıh, halka, zincir gibi metal objeler ise yapının temel işleviyle doğrudan ilgili arkeolojik buluntulardır.

Bu bulgular, sanat tarihçisi gözüyle değerlendirildiğinde, hanın sadece konaklama işlevi görmediğini, aynı zamanda ticari faaliyetlerin, sosyal etkileşimin ve gündelik yaşamın merkezi olduğunu göstermektedir.

Koruma Durumu ve Günümüzdeki Durum

Günümüzde sadece kapalı mekânı korunmuş olan Susuz Han, Anadolu'daki pek çok tarihi yapı gibi zaman içinde kısmi kayıplar yaşamıştır. Batı kesimindeki avlu izleri, yapının orijinal boyutlarının bugün görülenlerden çok daha büyük olduğunu göstermektedir.

Bucak ilçe merkezine 10 km uzaklıkta konumlanan han, ulaşım kolaylığı açısından avantajlı bir konumdadır. Antalya-Burdur yolu üzerindeki bu stratejik konum, yapının tarihsel dönemdeki önemini de açıklamaktadır.

Sanat Tarihindeki Yeri ve Önemi

Susuz Han, Anadolu Selçuklu han mimarisinin gelişim sürecini anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Yapının mimari özellikleri, 13. yüzyıl Anadolu mimarisindeki teknik yetkinlik ve estetik anlayışın mükemmel bir örneğini sunar. Özellikle plan şeması ve yapısal çözümler, dönemin mimari bilgi birikimini yansıtması açısından değerlidir.

Yirmi yıllık deneyimimde gözlemlediğim kadarıyla, bu tür yapılar sadece mimari birer eser değil, aynı zamanda dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını anlamamızı sağlayan birer belge niteliğindedir. Susuz Han da bu bağlamda, Anadolu'nun kültürel mirasının korunması gereken önemli bir parçasıdır.