Hatay St. Simon Manastırı: Hatay'ın Saman Dağı Zirvesindeki Bizans Dönemi Arkeolojik Kalıntıları

25 yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun farklı coğrafyalarında pek çok antik yerleşimi inceledim. Ancak Hatay Defne İlçesi'nde, Saman Dağı'nın 479 metre yükseklikteki zirvesinde yer alan St. Simon Manastırı kalıntıları, hem mimari özellikleri hem de stratigrafik katmanları açısından oldukça dikkat çekici bir arkeolojik alan sunuyor.

Arkeolojik Lokasyon ve Stratigrafi

Antakya ile Samandağ arasındaki bu stratejik konumda, MS 6. yüzyıla tarihlenen manastır kalıntıları, "Mucizeler Dağı" olarak bilinen Saman Dağı'nın zirvesinde konumlanmış. Bir arkeolog gözüyle değerlendirdiğimde, bu yükseklik ve konum seçimi tesadüfi değil. Bizans döneminde, dini yapıların genellikle hem savunma hem de sembolik amaçlarla yüksek kotlarda inşa edildiğini biliyoruz.

Yerleşkenin 132 x 160 metre ölçülerindeki dikdörtgen planı, paralel iki duvarla çevrilmiş yapısı, sistematik bir planlama anlayışını yansıtıyor. Bu tür büyük ölçekli dini komplekslerin inşası, dönemin mühendislik bilgisi ve işçilik kapasitesi hakkında önemli veriler sunuyor.

Mimari Analiz ve Yapısal Bulgular

Kazı metodolojisi açısından en ilginç bulgu, haç planlı ana yapının üç farklı yönden girişe sahip olması. Bu mimari çözüm, hem işlevsel hem de sembolik anlamlar taşıyor. Yerleşkede tespit edilen üç kilise, bir vaftizhane ve sekizgen avlu, kompleksin çok fonksiyonlu bir dini merkez olduğunu gösteriyor.

Özellikle sekizgen avlunun ortasında yer alan Aziz Simon'un sütunu, arkeolojik açıdan kritik bir buluntu. MS 541'den itibaren Simon'un bu sütun üzerinde 40 yıl yaşadığı rivayet ediliyor ve 592 yılında ölümünden sonra buraya manastırın inşa edilmesi, bu sütunun bir tür kutsal kalıntı olarak korunduğunu düşündürüyor.

Yaşam Alanları ve Fonksiyonel Dağılım

Sarnıçlar, evler, mutfak ve kiler kalıntıları, kompleksin sadece ibadet amaçlı değil, aynı zamanda yaşam alanı olarak da kullanıldığını kanıtlıyor. Su depolama sistemleri olan sarnıçların varlığı, dağın zirvesindeki su ihtiyacının nasıl karşılandığına dair önemli ipuçları veriyor. Bu tür yüksek kotlardaki yerleşimlerde su temini her zaman kritik bir mesele olmuştur.

Tarihsel Katmanlar ve Dönemsel Analiz

Stratigrafik veriler, manastırın Bizans, Haçlı ve Selçuklu dönemlerinde önemini koruduğunu gösteriyor. Bu durum, yapının farklı kültürel katmanlar taşıdığını ve her dönemde yeniden kullanıldığını işaret ediyor. 1268'de Memlük Sultanı Baybars'ın Antakya seferinde tahribata uğraması, arkeolojik katmanlarda net bir yıkım seviyesi oluşturmuş olmalı.

11.-13. yüzyıllarda önemli bir hac ve ziyaret merkezi olması, kompleksin sadece yerel değil, bölgesel bir öneme sahip olduğunu gösteriyor. Bu dönemde "sütun azizi" geleneğinin Hristiyanlık tarihindeki yeri düşünüldüğünde, St. Simon Manastırı'nın bu geleneğin en önemli örneklerinden biri olması arkeolojik açıdan son derece değerli.

Güncel Koruma Durumu ve Arkeolojik Potansiyel

Depremler ve istilalar nedeniyle günümüze sadece kalıntıların ulaşabilmesi, Hatay bölgesinin jeolojik yapısı ve tarihsel süreçleri göz önünde bulundurulduğunda anlaşılabilir. Bölgenin aktif fay hatları üzerinde yer alması, antik yapıların korunmasını zorlaştırmış.

Günümüzde deprem nedeniyle ziyarete kapalı olması, aslında arkeolojik koruma açısından olumlu bir durum. Bu tür hassas kalıntıların sistematik kazı ve konservasyon çalışmaları olmadan ziyarete açılması, kalıntılara zarar verebilir.

Arkeolojik Değerlendirme

Bir kazı başkanı olarak değerlendirdiğimde, St. Simon Manastırı kalıntıları, Hatay'ın çok katmanlı kültürel yapısının somut bir kanıtı. Kompleksin büyüklüğü ve mimari çeşitliliği, dönemin sosyo-ekonomik yapısı hakkında önemli veriler sunuyor.

Özellikle seramik analizi ve epigrafik çalışmalar için büyük potansiyel taşıyan bu alan, gelecekte yapılacak sistematik kazılarla Bizans dönemi manastır yaşamı hakkında çok değerli bilgiler verebilir. Sütun azizi geleneğinin arkeolojik kanıtlarının bu denli iyi korunmuş olması, Anadolu Hristiyanlık tarihi araştırmaları için eşsiz bir fırsat sunuyor.

Sonuç olarak, St. Simon Manastırı kalıntıları, sadece yerel bir dini merkez değil, aynı zamanda Doğu Akdeniz Hristiyanlık tarihinin önemli bir arkeolojik belgesi olarak değerlendirilmelidir.