Isparta Aya Payana Kilisesi: Isparta'nın Ortodoks Mirasının Manevi Tanığı

İnanç turizmi araştırmalarım sırasında Anadolu'nun farklı coğrafyalarında karşılaştığım kutsal mekânlar arasında, Isparta Merkez'deki Turan Mahallesi'nde yer alan Aya Payana Kilisesi (Aya Baniya Kilisesi), Ortodoks Hristiyan mirasının Osmanlı dönemindeki yaşayan tanıklığı olarak özel bir yere sahiptir.

Tarihsel Bağlam ve İnanç Perspektifi

1750'li yıllarda Geç Osmanlı döneminde Ortodoks cemaati için inşa edilen bu kutsal mekân, farklı inançların bir arada yaşadığı Osmanlı toplumsal yapısının somut bir yansımasıdır. İlahiyat araştırmalarımda gözlemlediğim üzere, bu dönem Ortodoks kiliselerinin inşası, İslam-Hristiyan diyalogunun ve hoşgörünün mimari bir ifadesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Karşılaştırmalı dinler tarihi perspektifinden bakıldığında, kilisenin 18. yüzyılda inşa edilmesi, Ortodoks cemaatinin bölgedeki varlığının ve ibadet ihtiyaçlarının resmi olarak tanındığının bir göstergesidir.

Mimari Yapı ve Manevi Sembolizm

Aya Payana Kilisesi'nin dikdörtgen planlı, üç nefli, apsisli ve bazilikal düzendeki mimari yapısı, Ortodoks ibadet geleneğinin temel gereksinimlerini karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. İnanç turizmi rehberliğim sırasında ziyaretçilere açıkladığım üzere, bazilikal düzen erken Hristiyan mimarisinin temel karakteristiklerinden biridir ve cemaat ibadetinin kolektif ruhunu yansıtır.

Kuzey, güney ve batıda bulunan üçgen alınlıklı giriş kapıları, Ortodoks geleneğinde önemli bir sembolik anlam taşır. Kapılardaki haç motifleri ve kitabeler, ziyaretçileri kutsal mekâna hazırlayan manevi bir geçiş ritüelinin mimari ifadesidir. Tasavvuf felsefesi çalışmalarımdan bildiğim üzere, kutsal mekânlara giriş her zaman bir iç yolculuğun başlangıcıdır.

Apsis ve Liturgik Düzenleme

Beşgen dış cepheli apsis, üç büyük ve üç küçük pencere ile aydınlatılmış olup, Ortodoks liturgisinin merkezi olan altar bölümünün ışıkla kutsanması geleneğini yansıtır. İnanç turizmi araştırmalarımda gözlemlediğim üzere, doğal ışığın kutsal mekândaki kullanımı, tüm semavi dinlerde ortak bir maneviyat anlayışının ifadesidir.

Apsis önündeki ikonastasis bölümüne ait ahşap gergiler, Ortodoks ibadet geleneğinin en karakteristik unsurlarından biridir. İkonastasis, görünen ve görünmeyen âlem arasındaki sınırı sembolize eder ve ibadet sırasında cemaatin manevi yolculuğuna rehberlik eder.

Sanat Eserleri ve Manevi İfade

Korint tarzda çiçeklerle süslenmiş sütun başlıkları, Hristiyan sanatının doğa ile kurduğu manevi bağın bir yansımasıdır. Karşılaştırmalı dinler araştırmalarımda gözlemlediğim üzere, çiçek motiflerinin kutsal mekânlarda kullanımı, yaratılışın güzelliğine duyulan saygının evrensel bir ifadesidir.

Yan sahınlarda ve kapı üstlerinde yer alan İsa, Meryem Ana ve aziz portrelerinin bulunduğu alçı madalyonlar, Ortodoks ikonografi geleneğinin önemli örnekleridir. Bu madalyonlar, inanç turizmi perspektifinden bakıldığında, ziyaretçilere kutsal şahsiyetlerle manevi bir bağ kurma imkânı sunar.

Yapı Malzemesi ve Sembolik Anlam

Dış cephede kullanılan kaba yontu taş duvarlar, ahşap tavan ve ahşap iskeletli kırma çatı, alaturka kiremit kaplama, yerel malzeme kullanımının yanı sıra sadelik ve tevazu değerlerini yansıtır. İnanç turizmi deneyimlerimde gözlemlediğim üzere, kutsal mekânlarda kullanılan doğal malzemeler, insanın yaratılışla kurduğu bağın bir ifadesidir.

Sütunlarda kaba yontu taş ve kalın sıva kullanımı, metal gergilerle desteklenmesi, yapının dayanıklılığının yanı sıra inancın sağlamlığını da sembolize eder.

Restorasyon ve Koruma Çalışmaları

1993'te Göller Bölgesi Projesi kapsamında restorasyona alınan kilise, kültürel mirasın korunması açısından önemli bir adımdır. 1999'da çatısının tamamen yenilenmesi, çevre düzenlemesi ve barok tarz ahşap malzemelerinin müze deposuna kaldırılması, kutsal mekânların gelecek nesillere aktarılması konusundaki hassasiyeti gösterir.

İnanç Turizmi Perspektifinden Öneriler

Aya Payana Kilisesi'ni ziyaret edecek inanç turizmi yolcularına, bu kutsal mekânı sadece mimari bir eser olarak değil, farklı inançların bir arada yaşadığı Anadolu topraklarının manevi mirasının bir parçası olarak görmeleri tavsiyesinde bulunurum. Ziyaret sırasında saygılı bir tutum sergilemek, fotoğraf çekerken kutsal alanların mahremiyetine dikkat etmek, tüm inançlara saygı göstermek temel prensiplerimiz olmalıdır.

Karşılaştırmalı dinler tarihi perspektifinden bakıldığında, bu kilise İslam-Hristiyan diyalogunun tarihsel bir örneği olarak, günümüz dünyasında farklı inançlar arasında köprü kurma konusunda ilham verici bir rol oynayabilir.