Isparta Ertokuş Hanı: Gelendost'un 13. Yüzyıl Selçuklu Kervansarayı

Anadolu Selçuklu Devleti'nin ticaret yolları üzerindeki stratejik yapılarından biri olan Ertokuş Hanı, 13. yüzyılın başlarından itibaren Eğirdir-Konya kervan yolu güzergâhında önemli bir konaklama merkezi olarak işlev görmüştür. Isparta'nın Gelendost ilçesinde, Eğirdir Gölü'nün doğu yakasında yer alan bu tarihi yapı, dönemin siyasi ve ekonomik dinamiklerini anlamamız açısından kritik veriler sunmaktadır.

Tarihi Gelişim ve Kronolojik Analiz

Ertokuş Hanı'nın inşa süreci, Anadolu Selçuklu Devleti'nin güçlenme döneminin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Arşiv kayıtlarına göre, yapının kapalı barınak bölümünün inşasına 1203/04 yılında başlanmış olması, Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminin imar faaliyetleriyle örtüşmektedir. Bu tarih, Selçuklu Devleti'nin Bizans topraklarındaki genişleme politikalarının yoğunlaştığı bir döneme denk gelmektedir.

Taçkapı kitabesinden elde edilen veriler, hanın nihai şeklini 1223 yılında Mübarizeddin Ertokuş tarafından aldığını göstermektedir. Bu yirmi yıllık inşa süreci, dönemin ekonomik koşulları ve siyasi istikrarı hakkında önemli ipuçları vermektedir. Mübarizeddin Ertokuş'un bu yapıyı inşa ettirmesi, yerel beylerin ticaret yollarının güvenliği konusundaki sorumluluklarını üstlendiğini göstermektedir.

Vakıf Sistemi ve Hukuki Statü

1270-1271 tarihli Arapça vakfiyenin Antalya'da düzenlenmiş olması ve günümüzde İstanbul İnkılap Müzesi'nde korunması, hanın hukuki statüsü ve işletim modeli hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Bu vakfiye, Selçuklu döneminden Beylikler dönemine geçiş sürecinde vakıf kurumunun sürekliliğini gösteren önemli bir belgedir. Vakfiyenin Antalya'da düzenlenmesi, bölgesel yönetim yapısı ve hukuki işlemlerin merkezi otoriteyle olan ilişkisini ortaya koymaktadır.

Mimari Analiz ve Dönemsel Özellikler

Ertokuş Hanı'nın mimari özellikleri, Selçuklu kervansaray mimarisinin olgunlaşma dönemini yansıtmaktadır. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı, açık avlulu karma tip tasarımı, dönemin standart kervansaray tipologisine uygun olarak planlanmıştır. Yaklaşık 1200 metrekarelik alanıyla orta büyüklükteki kervansaraylar kategorisinde yer alan yapı, bölgesel ticaret hacminin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Taçkapıdan girilen avlunun revaklar ve köşe odalarıyla çevrilmesi, ortasında sekizgen planlı havuz kalıntısının bulunması, Selçuklu döneminin işlevsel mimari anlayışını göstermektedir. Kapalı barınak bölümünün üç sahına ayrılması ve payandalarla desteklenen tonoz örtülü mekânlardan oluşması, hem yapısal dayanıklılık hem de işlevsel kullanım açısından dönemin mühendislik bilgisini yansıtmaktadır.

Yapı Malzemesi ve İnşaat Teknikleri

Düzgün kesme taş, moloz taş, tuğla ve harç kullanımı, Selçuklu döneminin yerel malzeme kaynaklarından yararlanma politikasını göstermektedir. Bu malzeme seçimi, hem ekonomik hem de teknik gerekçelerle açıklanabilir. Yerel taş ocaklarından elde edilen malzemenin kullanımı, inşaat maliyetlerini düşürürken, yapının çevresel koşullara uyumunu da sağlamıştır.

Ticaret Yolları ve Stratejik Konum

Ertokuş Hanı'nın Eğirdir-Konya tarihi kervan yolu güzergâhında konumlanması, Selçuklu Devleti'nin ticaret politikalarının bir sonucudur. Eğirdir Gölü çevresindeki ticaret yollarının güvenliği ve konaklama ihtiyacının karşılanması amacıyla inşa edilen yapı, dönemin ekonomik coğrafyasında önemli bir işlev üstlenmiştir. Göle doğru eğimli arazi üzerindeki konumu, hem su kaynaklarına erişim hem de savunma açısından stratejik avantajlar sağlamıştır.

Arkeolojik Bulgular ve Tarihsel Kanıtlar

Avlu ve kapalı mekânlarda yapılan kazılarda bulunan nal ve hayvan parçaları, hanın işlevsel kullanımına dair somut kanıtlar sunmaktadır. Bu bulgular, yapının gerçekten de kervan konaklama amacıyla kullanıldığını ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olduğunu göstermektedir. Arkeolojik veriler, yazılı kaynakların desteklenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Sonuç ve Tarihsel Değerlendirme

Ertokuş Hanı, Anadolu Selçuklu Devleti'nin ticaret yolları politikası ve mimari gelişiminin somut bir örneği olarak karşımızda durmaktadır. Mübarizeddin Ertokuş'un adıyla anılan bu yapı, yerel yöneticilerin merkezi otoriteyle uyumlu olarak gerçekleştirdikleri imar faaliyetlerinin başarılı bir örneğidir. Yapının günümüze kadar ulaşması, Selçuklu döneminin inşaat kalitesi ve sürdürülebilirlik anlayışının bir göstergesidir.