Isparta Esma Sultan Hamamı: Eğirdir'in 700 Yıllık Hamidoğulları Mirası

Anadolu Beylikler Dönemi'nin en önemli mimari eserlerinden biri olan Esma Sultan Hamamı, Isparta'nın Eğirdir ilçesinde 14. yüzyıldan günümüze kadar ulaşan nadir örneklerden birini teşkil etmektedir. Tarihi kayıtların analizi, bu yapının sadece mimari açıdan değil, aynı zamanda Hamidoğulları Beyliği'nin sosyal ve ekonomik yapısını anlamamız açısından da kritik bir öneme sahip olduğunu göstermektedir.

Hamidoğulları Beyliği Döneminde İnşa Süreci

Arşiv belgelerinin kronolojik incelemesi, hamamın 707 H. / 1307–08 M. yılında Hamidoğulları Beyliği'nin kurucusu Dündar Bey tarafından yaptırıldığını ortaya koymaktadır. Bu tarih, beyliğin kuruluş dönemine denk gelmesi açısından son derece anlamlıdır. Dündar Bey'in hamam inşa ettirmesi, sadece bir kamu hizmeti sunma amacı taşımamış, aynı zamanda siyasi otoritesini pekiştirme ve toplumsal meşruiyetini güçlendirme stratejisinin bir parçası olmuştur.

14. yüzyılın başlarında Anadolu'da siyasi parçalanmışlığın yaşandığı bir dönemde, Hamidoğulları Beyliği'nin böylesine kapsamlı bir kamu yapısı inşa etmesi, beyliğin ekonomik gücünü ve idari kapasitesini göstermektedir. Hamam gibi sosyal altyapı yatırımları, dönemin beylik sisteminde halkın desteğini kazanmanın temel araçlarından biriydi.

Vakıf Sistemi İçindeki Konumu ve Süreklilik

1320 H. / 1920 M. tarihli belgeler, hamamın vakıf sistemi içindeki yerini aydınlatmaktadır. Bu belgelerde Hızır Bey'in Eğirdir'de vakıf hamamına sahip olduğunun belirtilmesi, yapının 600 yılı aşkın bir süre boyunca vakıf geliri sağlayan bir kurum olarak işlev gördüğünü kanıtlamaktadır. Bu durum, Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu beylikleri döneminden devralınan kurumları nasıl kendi sistemi içinde entegre ettiğinin somut bir örneğidir.

Vakıf sisteminin devamlılığı, hamamın sadece fiziksel bir yapı olmadığını, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik ilişkiler ağının merkezinde yer aldığını göstermektedir. Bu süreklilik, yerel toplumun yapıya olan bağlılığını ve işlevselliğini korumasının bir sonucudur.

Mimari Analiz ve Dönemsel Özellikler

Esma Sultan Hamamı'nın mimari özellikleri, 14. yüzyıl Anadolu hamam mimarisinin karakteristik unsurlarını yansıtmaktadır. Dikdörtgen planı ve moloz taş duvar örgüsü, dönemin yerel malzeme kullanımını ve inşaat tekniklerini göstermektedir. Yapının ılıklık bölümünde üçgenlerle geçilmiş, yedi aydınlık gözü bulunan kubbe sistemi, Selçuklu geleneğinin Beylikler Dönemi'ndeki devamını temsil etmektedir.

Sıcaklık bölümünün pandantif geçişli kubbe sistemi, Bizans mimari geleneğinden etkilenmeleri göstermektedir. Bu hibrit yaklaşım, Hamidoğulları Beyliği'nin bulunduğu coğrafyanın kültürel çeşitliliğini mimari düzlemde yansıtmaktadır. Kadınlar bölümünün ayrı girişe sahip olması, dönemin toplumsal yapısındaki cinsiyet ayrımının mimari çözümlerini ortaya koymaktadır.

20. Yüzyıl Değişimleri ve Restorasyon Süreci

Cumhuriyet döneminde yapının geçirdiği değişimler, Türkiye'nin modernleşme sürecinin yerel düzeydeki yansımalarını göstermektedir. Doğu ve batı cephelerine sonradan eklenen dükkânlar, geleneksel yapıların ekonomik ihtiyaçlar doğrultusunda nasıl dönüştürüldüğünün bir örneğidir. Üst örtünün beton kaplamayla değiştirilmesi, 20. yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaşan modern malzeme kullanımının sonucudur.

2013–2014 yıllarında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları, Türkiye'nin kültürel miras koruma politikalarındaki dönüşümü yansıtmaktadır. Yapının aslına uygun şekilde kullanıma açılması, işlevsel koruma yaklaşımının benimsendiğini göstermektedir. Bu yaklaşım, tarihi yapıların müze nesnesi olarak değil, yaşayan kültürel miras unsurları olarak korunması anlayışının bir ürünüdür.

Toplumsal Bellek ve Kültürel Süreklilik

Hamamın halk arasında farklı adlarla anılması, yapının kent belleğindeki köklü yerini göstermektedir. "Esma Sultan Hamamı" ve "Tarihi Eğirdir Hamamı" gibi farklı isimlendirmeler, toplumsal hafızanın çok katmanlı yapısını yansıtmaktadır. Bu durum, yerel halkın yapıyla kurduğu duygusal bağın gücünü ve kültürel kimlik oluşumundaki rolünü ortaya koymaktadır.

Günümüzde hamamın aktif olarak işlevini sürdürmesi, geleneksel yaşam biçimlerinin modern dönemde nasıl varlığını koruduğunun somut bir örneğidir. Bu süreklilik, sadece fiziksel bir yapının korunması değil, aynı zamanda toplumsal pratiklerin ve kültürel kodların nesilden nesile aktarılmasını sağlamaktadır.

Sonuç: Tarihsel Süreklilik ve Kültürel Miras

Esma Sultan Hamamı, 700 yıllık tarihi boyunca Anadolu'nun siyasi, sosyal ve kültürel dönüşümlerine tanıklık etmiş bir yapı olarak, yerel tarih araştırmalarının önemli kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Hamidoğulları Beyliği'nden günümüze uzanan bu süreçte, yapının geçirdiği değişimler ve koruduğu özellikler, Türkiye'nin kültürel miras anlayışındaki gelişimi göstermektedir.

Çarşı Mahallesi'ndeki konumu itibariyle kent merkezinin nabzını tutan bu yapı, geçmişle günümüz arasında köprü görevi görmektedir. Akademik araştırmalar açısından, Beylikler Dönemi mimari geleneğinin Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki dönüşümünü anlamamız için kritik veriler sunmaktadır.