Isparta Esma Sultan Hamamı: Eğirdir'in 700 Yıllık Mimari Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun tarihi yapılarını inceleyerek geçirdiğim süreçte, Isparta'nın Eğirdir ilçesinde yer alan Esma Sultan Hamamı, beni her zaman büyülemiştir. Bu yapı, sadece mimari özellikleriyle değil, aynı zamanda 700 yılı aşkın süredir ayakta kalabilmiş olmasıyla da dikkat çekici bir örnektir.

Hamidoğulları Beyliği'nin Mimari Mirası

1307-08 yılında Hamidoğulları Beyliği'nin kurucusu Dündar Bey tarafından yaptırılan bu hamam, dönemin sosyal ve mimari anlayışını günümüze taşıyan nadir eserlerden biridir. Yapının inşa tarihi olan 707 Hicri yılı, Anadolu Beylikleri döneminin en verimli mimari üretim dönemlerinden birine denk gelir. Bu dönemde inşa edilen hamamlar, hem işlevsel hem de estetik açıdan son derece gelişmiş örneklerdir.

1920 tarihli belgelerden öğrendiğimiz kadarıyla, Hızır Bey'in Eğirdir'de vakıf hamamına sahip olduğu kayıtlarda yer almaktadır. Bu bilgi, yapının vakıf sistemi içerisindeki önemini ve sosyal işlevini göstermesi açısından değerlidir.

Mimari Analiz ve Yapısal Özellikler

Esma Sultan Hamamı'nın mimari planlaması, klasik Türk hamam mimarisinin mükemmel bir örneğini sunar. Dikdörtgen planlı yapının girişi, merdivenle inilen ve beşik tonoz örtülü koridor şeklinde tasarlanmıştır. Bu giriş düzenlemesi, hem işlevsel hem de sembolik anlamlar taşır - ziyaretçiyi gündelik yaşamdan arındırarak, temizlik ritüeline hazırlayan bir geçiş alanı oluşturur.

Yapının ılıklık bölümü, mimari açıdan son derece sofistike bir çözüm sergiler. Üçgenlerle geçilmiş ve yedi aydınlık gözü bulunan kubbeyle örtülü bu mekân, dört hücreye açılmaktadır. Bu düzenleme, hem ışık ekonomisi hem de mekân organizasyonu açısından ustaca planlanmıştır.

Sıcaklık bölümünün pandantif geçişli kubbesi, Bizans mimarisinden devralınan ve Türk mimarisinde mükemmelleştirilen bir tekniğin uygulanmasıdır. Yedi aydınlık gözlü bu kubbe, mekâna hem ışık hem de havalandırma sağlar. Kubbeye açılan dört eyvan izleri, günümüzde batı, doğu ve güneyde birer eyvan olarak korunmuştur.

Kadınlar Bölümü ve Sosyal Mimari

Kuzey cephesindeki ikinci giriş, kadınlar bölümüne açılır. Bu bölümün beşik tonozla örtülü, üç aydınlık fenerli mekânı ve iki küçük hücresi, dönemin sosyal yapısını yansıtan önemli mimari elemanlardır. Kadınlar bölümündeki sıcaklığın da kubbeyle örtülü olması ve yedi aydınlık gözüne sahip bulunması, cinsiyete dayalı ayrımda bile mimari kalitenin korunduğunu gösterir.

Yapı Malzemesi ve Teknik Özellikler

Hamamın duvarlarında kullanılan moloz taş örgüsü, dönemin yerel malzeme kullanım geleneğini yansıtır. Tuğla ve taş kubbe geçişleri, hem üçgen hem de pandantif tekniklerinin ustaca uygulandığını gösterir. Ne yazık ki üst örtünün beton kaplamayla yenilenmiş olması, özgün malzeme bütünlüğünü bozmuştur.

Batı eyvanındaki su deposuna açılan yuvarlak kemerli pencere, hamamın su sisteminin ne kadar düşünülmüş olduğunu gösterir. Bu detay, sadece işlevsel değil, aynı zamanda estetik bir çözüm olarak da değerlendirilmelidir.

Restorasyon ve Günümüzdeki Durumu

2013-2014 yıllarında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları, yapının aslına uygun şekilde yeniden kullanıma açılmasını sağlamıştır. Bu restorasyon, kültürel miras koruma açısından örnek teşkil eden bir çalışmadır. Yapının günümüzde de aktif olarak hamam işlevini sürdürmesi, yaşayan miras kavramının en güzel örneklerinden biridir.

Kültürel Miras Değeri

Esma Sultan Hamamı'nın halk arasında farklı adlarla anılması - Tarihi Eğirdir Hamamı olarak da bilinir - yapının kent belleğindeki derin köklerini gösterir. Bu durum, mimari eserlerin sadece fiziksel varlıklarıyla değil, toplumsal hafızadaki yerleriyle de değerlendirilmesi gerektiğini hatırlatır.

Doğu ve batı cephelerine sonradan eklenmiş dükkânlar ve güney duvarının bitişik yapılar nedeniyle algılanamaması, kentsel dönüşümün tarihi yapılar üzerindeki etkisini gösterir. Bu durum, kültürel miras yönetiminde bütüncül yaklaşımların önemini vurgular.

Sonuç

Isparta Eğirdir'deki Esma Sultan Hamamı, Hamidoğulları Beyliği döneminin mimari anlayışını günümüze taşıyan değerli bir eserdir. Çarşı Mahallesi'ndeki konumuyla kolayca ulaşılabilir olan bu yapı, hem akademik çalışmalar hem de kültür turizmi açısından büyük önem taşır. 700 yılı aşkın süredir ayakta kalan ve hâlâ işlevini sürdüren bu hamam, Anadolu'nun zengin mimari mirasının yaşayan bir tanığıdır.