Isparta Gargılı Lala Medresesi: Uluborlu'nun Hamitoğulları Beyliği Dönemi Eğitim Mirası

Tarihçi olarak Anadolu Beylikleri dönemini incelerken, Hamitoğulları Beyliği'nin eğitim kurumlarına dair somut kalıntıların ne denli kıymetli olduğunu vurgulamak gerekir. Isparta'nın Uluborlu ilçesinde, Emrem Mahallesi'nde yer alan Gargılı Lala Medresesi, bu bağlamda 14-15. yüzyıl Anadolu eğitim tarihinin nadir örneklerinden birini teşkil etmektedir.

Tarihsel Bağlam ve Kronolojik Konum

Gargılı Lala Medresesi'nin inşa edildiği dönem, Anadolu'da beylikler döneminin siyasi ve kültürel dinamiklerini yansıtan kritik bir zaman dilimidir. 14-15. yüzyıllarda inşa edilmiş olabileceği düşünülen bu yapı, Hamitoğulları Beyliği'nin ilk başkenti olan Uluborlu'da gerçekleştirilen kapsamlı imar faaliyetlerinin bir parçası olarak değerlendirilmelidir.

Tarihte Pisidya şehri olan Uluborlu/Apollonia'nın stratejik konumu, Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde sürekli bir yerleşim merkezi olmasını sağlamıştır. Bu süreklilik, şehrin kültürel birikiminin katmanlar halinde günümüze ulaşmasına imkan tanımıştır.

Mimari Özelliklerin Tarihsel Analizi

Medresenin mimari planlaması, dönemin eğitim anlayışı hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Kapalı avlulu, iki eyvanlı ve tek katlı plan şeması, 14-15. yüzyıl Anadolu medrese mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtır. Dikdörtgen planlı ve kubbe ile örtülü kapalı avlu tasarımı, bu dönem medrese mimarisi içinde farklı bir uygulama örneği olarak dikkat çekmektedir.

Yapının 10 odadan oluşması, medresenin öğrenci kapasitesi hakkında somut veriler sunar. Öğrenci odalarının kubbe ile örtülmesi, sonraki dönem Osmanlı medrese mimarisiyle benzerlikler göstermesi açısından, mimari süreklilik ve gelişim süreçlerini anlamamıza katkı sağlar.

Yapı Malzemesi ve İnşaat Tekniği

Medresenin üst kısmının tuğladan yapılmış olması, dönemin yapı malzemesi tercihlerini ve yerel inşaat geleneklerini yansıtır. Bu malzeme seçimi, hem ekonomik hem de teknik gerekçelerle açıklanabilir ve Hamitoğulları Beyliği döneminin yapı sanatı anlayışına dair değerli bilgiler sunar.

Belgesel Kayıtların Yokluğu ve Tarihsel Sorunlar

Medresenin kitabesi ve vakfiyesinin bulunmaması, tarihçiler için önemli bir kaynak eksikliği yaratmaktadır. Bu durum, yapının kesin inşa tarihi, banisi ve işleyişi hakkındaki bilgilerin arkeolojik ve mimari analizlerle sınırlı kalmasına neden olmaktadır. Birincil kaynakların yokluğu, medresenin tarihsel değerlendirmesini zorlaştırsa da, mimari özellikleri üzerinden yapılacak karşılaştırmalı analizler önemli sonuçlar verebilir.

Hamitoğulları Beyliği'nin Eğitim Politikası

Gargılı Lala Medresesi'nin Hamitoğulları Beyliği'nin ilk başkenti Uluborlu'da inşa edilmiş olması, beyliğin eğitime verdiği önemi göstermektedir. Çok sayıda askeri, dini ve sosyal yapı arasında günümüze ulaşan tek medrese örneği olması, yapının hem dönemin eğitim anlayışını hem de günümüze kadar geçen süreçteki tahribatları anlamamız açısından kritik öneme sahiptir.

Günümüzdeki Durum ve Koruma Sorunları

Medresenin üst örtüsünün çökmüş ve yapının harap durumda olması, tarihsel mirasımızın korunması konusundaki ciddi sorunları gözler önüne sermektedir. Bu durum, sadece bir yapının kaybı değil, aynı zamanda 14-15. yüzyıl Anadolu eğitim tarihine dair somut verilerin yok olması anlamına gelmektedir.

Kültürel ve Bilimsel Önemi

Plan özellikleri açısından özgün bir medrese örneği olan Gargılı Lala Medresesi, Anadolu medrese mimarisi araştırmaları için değerli bir veri kaynağıdır. Yapının Alaaddin Camii'nin güneyinde konumlanması, dönemin şehir planlaması ve dini-eğitim kurumları arasındaki ilişkiler hakkında önemli bilgiler sunar.

Sonuç ve Değerlendirme

Gargılı Lala Medresesi, Hamitoğulları Beyliği döneminin eğitim kurumları hakkındaki sınırlı bilgilerimizi genişleten nadir örneklerden biridir. Yapının korunması ve bilimsel araştırmalara konu olması, sadece yerel tarih açısından değil, Anadolu Beylikleri döneminin genel eğitim politikalarını anlamamız açısından da kritik önemdedir. Tarihçi perspektifinden bakıldığında, bu tür yapıların korunması ve araştırılması, geçmişimizi anlamak ve gelecek nesillere aktarmak için vazgeçilmez bir gerekliliktir.