Isparta Gargılı Lala Medresesi: Uluborlu'nun Hamitoğulları Beyliği Dönemi Mimari Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarca Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde beylik dönemi yapılarını inceleme fırsatı buldum. Ancak Isparta'nın Uluborlu ilçesinde, Emrem Mahallesi'nde yer alan Gargılı Lala Medresesi, plan özellikleri ve mimari yaklaşımı bakımından gerçekten özgün bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.

Tarihi Pisidya Topraklarında Bir Beylik Eseri

Antik dönemde Pisidya şehri olan Uluborlu/Apollonia'nın tarihi dokusunda konumlanan bu medrese, Hamitoğulları Beyliği dönemine ait nadir yapılardan biridir. 14-15. yüzyıllarda inşa edilmiş olabileceği düşünülen yapı, Alaaddin Camii'nin güneyinde, eski Uluborlu'nun sur dışı bölgesinde yer almaktadır.

Hamidoğulları Beyliği'nin ilk başkenti olan Uluborlu'da, çok sayıda askerî, dinî ve sosyal yapı arasında günümüze ulaşan tek medrese örneği olması, bu yapının kültürel miras açısından taşıdığı değeri daha da artırmaktadır.

Özgün Plan Şeması ve Mimari Karakteristikler

Gargılı Lala Medresesi'ni sanat tarihi açısından özel kılan en önemli özellik, kapalı avlulu, iki eyvanlı ve tek katlı plan şemasıdır. Dikdörtgen planlı ve kubbe ile örtülü kapalı avlu tasarımı, Anadolu medrese mimarisinde farklı bir uygulama örneği sunmaktadır.

Yapının mimari kompozisyonunda dikkat çeken bir diğer unsur, 10 adet öğrenci odasının varlığıdır. Bu odaların kubbe ile örtülmesi, Osmanlı dönemi medrese örnekleriyle benzerlik göstermekte ve dönemler arası mimari süreklilik açısından önemli ipuçları vermektedir.

Malzeme ve Yapım Tekniği

Yapının üst kısmının tuğladan inşa edilmiş olması, dönemin yapım tekniklerini yansıtan önemli bir detaydır. Tuğla malzemenin kullanımı, hem estetik hem de işlevsel açıdan beylik dönemi mimarisinin karakteristik özelliklerinden birini oluşturmaktadır.

Günümüzdeki Durum ve Koruma Sorunları

Ne yazık ki, bu değerli mimari eser günümüzde harap durumdadır. Üst örtüsünün çökmüş olması, yapının özgün mimari karakterini tam olarak kavrayabilmemizi zorlaştırmaktadır. Kültürel miras koruma uzmanı olarak, bu tür yapıların acil restorasyon ihtiyacı içinde olduğunu vurgulamak gerekir.

Yapının kitabesi ve vakfiyesinin bulunmaması, tarihsel araştırmalar açısından bir eksiklik oluştursa da, mimari üslup analizi yoluyla dönemsel tespitler yapılabilmektedir.

Sanat Tarihi Açısından Önemi

Gargılı Lala Medresesi'nin sanat tarihi literatüründeki yeri, plan özellikleri açısından özgün bir medrese örneği olmasından kaynaklanmaktadır. Kapalı avlulu tasarımı, Anadolu medrese mimarisinin gelişim sürecinde farklı bir yaklaşımı temsil etmektedir.

Uluborlu'nun Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerindeki önemini yansıtan yapılardan biri olan bu medrese, kentin çok katmanlı tarihsel dokusunun bir parçasını oluşturmaktadır.

Mimari Analiz ve Dönemsel Karşılaştırma

İki eyvanlı plan şeması, Anadolu Selçuklu döneminden itibaren görülen bir düzenleme olmakla birlikte, kapalı avlulu tasarımın medrese mimarisinde uygulanması farklı bir yaklaşımı ortaya koymaktadır. Bu durum, beylik döneminin yerel mimari geleneklerle sentez kurma eğilimini yansıtmaktadır.

Öğrenci odalarının kubbe ile örtülmesi, hem işlevsel hem de estetik açıdan düşünülmüş bir çözümdür. Bu yaklaşım, daha sonraki Osmanlı dönemi örnekleriyle benzerlik göstermesi açısından, mimari gelişim sürecinin devamlılığını göstermektedir.

Kültürel Miras Değeri ve Gelecek Perspektifi

Taş Medrese olarak da bilinen bu yapı, Hamitoğulları Beyliği'nin mimari mirasının korunması açısından kritik öneme sahiptir. Yapının mevcut durumu, acil koruma önlemlerinin alınması gerektiğini göstermektedir.

Sanat tarihçisi perspektifinden bakıldığında, bu medrese sadece yerel bir değer taşımamakta, Anadolu beylik dönemi mimarisinin anlaşılması açısından da önemli veriler sunmaktadır. Gelecekte yapılacak kapsamlı bir restorasyon çalışması, hem yapının korunmasını sağlayacak hem de araştırmacılara daha detaylı inceleme imkânı verecektir.