Isparta Harmanören Küp Mezarlar: Isparta'nın Tunç Çağı Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Isparta'nın Atabey ilçesi Harmanören köyündeki küp mezarlar kadar etkileyici bir nekropol alanıyla karşılaştığımı hatırlamıyorum. 1989-2005 yılları arasında İstanbul Üniversitesi ve Isparta Müzesi başkanlığında gerçekleştirilen sistematik kazılarda ortaya çıkan bu mezarlık, Anadolu arkeolojisi için gerçek bir hazine niteliğindedir.

Coğrafi Konum ve Arkeolojik Stratigrafi

Bir arkeolog olarak ilk dikkatimi çeken husus, mezarlığın stratejik konumuydu. Tavşan Tepe'nin güneyinde, Tepecik Altı mevkisine doğru uzanan eğimli arazide yer alan bu nekropol, Radimos Deresi'nin kuzeyine doğru yoğun bir mezar alanı oluşturmaktadır. Verimli bir ovanın ortasında konumlanması, antik dönem toplumlarının yerleşim yeri seçimindeki pratik zekalarını göstermektedir.

Kazı çalışmalarımızda tespit ettiğimiz 189 mezar, sistematik bir düzen içerisinde yerleştirilmiştir. Bu düzen, dönemin sosyal organizasyonunu ve ölü gömme geleneklerini anlamamızda kritik ipuçları sunmaktadır.

Mimari Özellikler ve Gömü Gelenekleri

Küp mezarların mimari analizi, dönemin teknik becerilerini ve inanç sistemlerini ortaya koymaktadır. Küplerin doğuya bakan ağız açıklıklarıyla belirli sıralar halinde düzenlenmesi, güneş kültü ile ilişkili ritüel uygulamaları işaret etmektedir. Bu yönelim tercihi, Tunç Çağı toplumlarının kozmolojik anlayışlarını yansıtan önemli bir bulgudur.

Kazı sürecinde gözlemlediğimiz en dikkat çekici detaylardan biri, küplerin ağızlarının kapatılma yöntemleridir. Taş, başka bir küp veya çömlekle kapatılan bu mezarlar, ölü ile yaşayan dünyası arasında sembolik bir sınır oluşturmaktadır. Hocker pozisyonunda yapılan gömüler ve mezar armağanları, dönemin ölüm sonrası yaşam inancını belgeleyen arkeolojik kanıtlardır.

Buluntu Repertuarı ve Seramik Analizi

Seramik analizi uzmanı olarak, Harmanören'den çıkan buluntuların zenginliği beni her zaman etkilemiştir. Gaga ağızlı ve kuş gözlü testiler, depas ve matara biçimli kaplar, dönemin seramik sanatının ulaştığı teknik seviyeyi göstermektedir. Bu kapların form ve dekor özellikleri, Kusura-Yortan kültür grubu ile olan bağlantıları net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Pişmiş toprak ağırşaklar, amuletler ve idoller, günlük yaşamın yanı sıra ritüel uygulamaları da belgeleyen önemli buluntulardır. Bu eserlerin teknolojik analizi, dönemin zanaat üretimindeki uzmanlık seviyesini göstermektedir.

Metal Buluntular ve Teknolojik Gelişim

Tunçtan yüzük, bilezik, halkalar, topuz başlı iğneler ve taş baltalar, İlk Tunç Çağı II-III (MÖ 2500-1900/1800) ve Orta Tunç Çağı'nın (MÖ 1900/1800-1550) teknolojik gelişimini belgeleyen kritik buluntulardır. Metal işçiliğindeki bu gelişim, Anadolu'nun madencilik ve metalurji tarihindeki yerini anlamamızı sağlamaktadır.

Arkeometrik analizler, bu metal eserlerin yerel üretim olduğunu ve dönemin ticaret ağlarını göstermektedir. Özellikle topuz başlı iğneler, Anadolu Tunç Çağı kültürlerinin karakteristik buluntuları arasındadır.

Kültürel Bağlam ve Tarihsel Önem

Harmanören küp mezarları, Kusura-Yortan kültür grubu özelliklerini yansıtan en önemli nekropol alanlarından biridir. Bu kültürel bağlantı, Batı Anadolu ile İç Anadolu arasındaki kültürel etkileşimi belgeleyen arkeolojik kanıtlar sunmaktadır.

MÖ 1000 sonlarından itibaren tarih öncesi dönemlere ait olan bu mezarlık, Pisidya bölgesi kap envanterine sağladığı katkıyla, Anadolu arkeolojisinin vazgeçilmez kaynaklarından biri haline gelmiştir. Kazı metodolojisi açısından da örnek teşkil eden bu çalışma, modern arkeolojik tekniklerin uygulandığı öncü projelerden biridir.

Koruma ve Sergileme

Elde edilen eserlerin Isparta Müzesi'nde sergilenmesi, kültürel mirasın korunması ve halka sunulması açısından önemli bir adımdır. Müze koleksiyonundaki bu eserler, ziyaretçilere Tunç Çağı yaşamını tanıma fırsatı sunmaktadır.

Arkeolog olarak vurgulamak istediğim nokta, bu tür arkeolojik alanların korunmasının sadece bilimsel değil, aynı zamanda kültürel kimliğimizin korunması açısından da kritik önemde olmasıdır. Harmanören küp mezarları, Anadolu'nun zengin tarihsel geçmişinin somut kanıtları olarak gelecek nesillere aktarılması gereken değerli bir mirastır.