Isparta Harmanören Küp Mezarlar: Isparta'nın Tunç Çağı Arkeolojik Mirası

Tarihçi olarak, Anadolu'nun arkeolojik zenginliklerini incelerken, Isparta'nın Atabey ilçesine bağlı Harmanören (Göndürle) Köyü'ndeki küp mezarlar, bölgenin tarih öncesi dönemlerine ışık tutan kritik bir kaynak olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu mezarlık alanı, kronolojik açıdan İlk Tunç Çağı II–III (MÖ 2500–1900/1800) ve Orta Tunç Çağı (MÖ 1900/1800–1550) dönemlerine tarihlendirilerek, bölgenin sosyal ve kültürel yapısına dair önemli veriler sunmaktadır.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Harmanören Küp Mezarları'nın konumu, tarihsel açıdan dikkat çekici özellikler taşımaktadır. Tavşan Tepe'nin güneyinde, Tepecik Altı mevkisine doğru uzanan eğimli arazide konumlanan bu mezarlık, Radimos Deresi'nin kuzeyinde yoğunlaşmaktadır. Verimli bir ovanın ortasında yer alan bu alan, tarih öncesi toplumların yerleşim yeri seçimindeki stratejik düşüncelerini yansıtmaktadır. Su kaynaklarına yakınlık ve verimli topraklar, bu bölgenin uzun süre iskân edildiğinin göstergesidir.

Mimari Düzenleme ve Gömü Gelenekleri

Mezarlık alanının mimari organizasyonu, dönemin sosyal düzenine dair önemli ipuçları vermektedir. Küplerin doğuya bakan ağız açıklıklarıyla belirli sıralar halinde düzenlenmesi, planlı bir mezarlık düzenlemesinin varlığını ortaya koymaktadır. Bu sistematik yaklaşım, toplumsal organizasyonun gelişmiş olduğunu göstermektedir.

Küplerin ağızlarının taş, başka bir küp veya çömlekle kapatılması, gömü ritüellerinin standartlaşmış bir protokol içinde gerçekleştirildiğini işaret etmektedir. Hocker pozisyonunda yapılan gömüler ve mezar armağanlarının bırakılması, ölüm sonrası yaşama dair inançların varlığını kanıtlamaktadır. Bu durum, tarih öncesi dönemlerde bile karmaşık inanç sistemlerinin mevcut olduğunu göstermektedir.

Materyal Kültür ve Sanat Eserleri

Mezarlardan çıkarılan eserler, dönemin materyal kültürünü anlamak açısından son derece değerlidir. Gaga ağızlı ve kuş gözlü testiler, depas ve matara biçimli kaplar, seramik sanatının gelişmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Bu kapların form ve süsleme özellikleri, bölgesel sanat üslubunun karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

Pişmiş toprak ağırşaklar, amuletler ve idoller, günlük yaşamın yanı sıra inanç sistemlerine dair bilgiler sunmaktadır. Tunçtan yüzük, bilezik, halkalar, topuz başlı iğneler ve taş baltalar ise, hem teknolojik gelişmişlik düzeyini hem de sosyal statü farklılaşmasını göstermektedir. Metal işçiliğinin gelişmiş olması, ticari ilişkilerin ve uzmanlaşmanın varlığına işaret etmektedir.

Bilimsel Araştırmalar ve Kronolojik Değerlendirme

1989–2005 yılları arasında İstanbul Üniversitesi ve Isparta Müzesi başkanlığında gerçekleştirilen sistematik kazılar, 189 mezarın tespit edilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu kapsamlı çalışma, bölgenin tarih öncesi dönemlerine ait kronolojik çerçeveyi netleştirmiştir. MÖ 1000 sonlarından itibaren tarih öncesi dönemlere ait olan bu mezarlık, uzun süreli kullanımın kanıtıdır.

İlk Tunç Çağı II–III ve Orta Tunç Çağı'na tarihlendirilen bu mezarlar, Anadolu'nun bu dönemlerine ait kültürel gelişimi anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Bu kronolojik aralık, Anadolu'da kentleşme süreçlerinin başladığı ve ticari ilişkilerin yoğunlaştığı bir döneme denk gelmektedir.

Kültürel Bağlam ve Bölgesel Özellikler

Mezarlık alanının Kusura–Yortan kültür grubu özelliklerini yansıtması, bölgesel kültürel ağların varlığını ortaya koymaktadır. Bu kültür grubu, Batı Anadolu'nun İlk Tunç Çağı karakteristiklerini taşıyan önemli bir arkeolojik birimdir. Harmanören buluntularının bu kültür grubu içindeki yeri, bölgeler arası kültürel etkileşimin boyutlarını anlamamızı sağlamaktadır.

Pisidya bölgesi kap envanterine sağladığı katkı, yerel üretim geleneklerinin yanı sıra bölgeler arası etkileşimin de göstergesidir. Seramik tiplerinin analizi, hem yerel üretim geleneklerini hem de dış etkileşimleri ortaya koymaktadır.

Müzecilik ve Koruma

Elde edilen eserlerin Isparta Müzesi'nde sergilenmesi, bilimsel araştırmaların toplumsal faydaya dönüştürülmesi açısından önemlidir. Bu durum, arkeolojik mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması konusunda örnek teşkil etmektedir.

Sonuç

Harmanören Küp Mezarları, Isparta bölgesinin tarih öncesi dönemlerine ait sosyal, kültürel ve teknolojik gelişimi anlamamız açısından vazgeçilmez bir kaynaktır. Sistematik kazılar sonucu elde edilen veriler, Anadolu'nun İlk ve Orta Tunç Çağı dönemlerine ait bilgi birikimimizi önemli ölçüde zenginleştirmektedir. Bu mezarlık, sadece yerel tarih açısından değil, Anadolu arkeolojisi ve tarih öncesi dönemler araştırmaları açısından da kritik öneme sahiptir.