Isparta Hoyran Kaya Mezarları: Yalvaç'ın Antik Dönemden Bizans'a Uzanan Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun her köşesinde farklı medeniyetlerin izlerini toprak altından çıkardım. Ancak Isparta'nın Yalvaç ilçesine bağlı Aşağıtırtar Köyü'ndeki Küçüktepe Mevkii'nde yer alan Hoyran Kaya Mezarları, hem mimari özgünlüğü hem de tarihsel katmanları açısından özel bir yere sahip. Bu eşsiz yapılar, bir arkeoloğun gözünde sadece mezar değil, aynı zamanda Anadolu'nun kültürel devamlılığının canlı tanıkları.

Coğrafi Konum ve Arkeolojik Bağlam

Yalvaç ilçe merkezine yaklaşık 25 km batıda konumlanan bu kaya mezarları, Eğirdir Gölü'nün kuzey uzantısı olan Hoyran Gölü'ne doğudan dik inen kayalıklarda yer alıyor. Bir arkeolog olarak, antik yapıların konum seçiminin tesadüfi olmadığını biliyorum. Bu mezarların kayalık bir yamaçta, göle hâkim bir noktada inşa edilmesi, hem pratik hem de sembolik nedenler taşıyor. Gün batımında göl manzarasıyla birlikte oluşturdukları etkileyici silüet, antik dönemde de muhtemelen aynı estetik etkiyi yaratıyordu.

Mimari Analiz: Frigya Geleneğinin Özgün Yorumu

Kazı çalışmalarımda sıkça karşılaştığım kaya mezarları arasında, Hoyran örnekleri mimari detaylarıyla öne çıkıyor. Dörtgen çerçeveye oturtulmuş alınlıklı bu mezarların ölçüleri oldukça etkileyici: eni ve yüksekliği 5,50 metre, oda eni 3,50 metre, tavan yüksekliği ise 3,10 metre. Bu boyutlar, mezarın sıradan bir halk mezarı olmadığını, aksine soylulara özgü bir yapı olduğunu gösteriyor.

Üçgen alınlıklı cephesi yalın bir tapınağı andırırken, dik semer biçiminde sivrilen tavan formu yapıya özgün bir karakter kazandırıyor. Bu mimari özellikler, alınlıklı kaya mezarlarının kökeni olan Frigya geleneğinin yerel bir yorumu olarak karşımıza çıkıyor. Cephedeki geometrik desenler ve nitelikli işçilik izleri, dönemin usta taş işçilerinin becerilerini sergiliyor.

Stratigrafik Okuma: Antik Dönemden Bizans'a

Arkeolojide en önemli unsurlardan biri stratigrafik okumadir. Hoyran Kaya Mezarları'nda da farklı dönemlerin katmanlarını net bir şekilde görebiliyoruz. İlk inşa tarihi Antiokheia'nın kuruluşundan önceye dayandığı tahmin ediliyor. Bu, mezarların Helenistik dönem öncesine, muhtemelen Geç Klasik ya da Erken Helenistik döneme ait olabileceğini düşündürüyor.

Ancak asıl ilginç olan, yapının Bizans Dönemi'nde geçirdiği dönüşüm. Mezar, bu dönemde kaya kilisesine dönüştürülmüş ve doğu duvarı apsis olarak oyulmuş. Bu tür işlev değişiklikleri, arkeolojik kazılarda sıkça karşılaştığımız bir durum. Antik yapıların Hıristiyan döneminde yeniden kullanılması, hem ekonomik hem de sembolik nedenler taşıyor.

Sanat Tarihi Açısından Değerlendirme

Bizans dönemi freskolarının analizi, bir arkeoloğun epigrafya ve ikonografi bilgisini devreye soktuğu alanlardan biri. Duvarlarda İncil'den alınma sahneler ve aziz betimlemeleri, dönemin dini sanat anlayışını yansıtıyor. Apsiste haleli, beyaz giysili özel figür muhtemelen İsa'yı temsil ediyor.

Tavandaki kalkan ve mızrak taşıyan, beyaz ata binmiş aziz tasviri özellikle dikkat çekici. Yanındaki yazıtta geçen Aziz Kornoutos adı, epigrafik açıdan önemli bir veri. Bu tür yazıtlar, hem tarihleme hem de kültürel bağlam açısından değerli bilgiler sunuyor.

Kültürel Miras ve Koruma Perspektifi

Anadolu'daki alınlıklı kaya mezarları arasında özgün konumu bulunan Hoyran Kaya Mezarları, yörede tek örnek olarak kültürel miras açısından büyük değer taşıyor. Bir kazı başkanı olarak, bu tür yapıların korunmasının ne kadar kritik olduğunu biliyorum. Doğal faktörler, insan müdahalesi ve zaman, bu eşsiz eserleri sürekli tehdit ediyor.

Araştırmacılar İçin Öneriler

Hoyran Kaya Mezarları'nı inceleyen araştırmacılara, multidisipliner bir yaklaşım öneririm. Mimari analiz, epigrafik çalışmalar, fresko teknikleri ve pigment analizleri bir arada yürütülmeli. Ayrıca, çevredeki diğer arkeolojik kalıntılarla bağlantılar kurularak, bölgesel bir değerlendirme yapılması gerekiyor.

Ziyaret edecek meslektaşlarım için pratik bir öneri: Gün batımı saatleri, hem fotoğraflama hem de mimari detayları inceleme açısından ideal. Işığın kayaya düşüş açısı, fresko kalıntılarını daha net görebilmenizi sağlayacaktır.

Sonuç: Geçmişin Sessiz Tanıkları

Hoyran Kaya Mezarları, Anadolu arkeolojisinin zenginliğini gösteren önemli bir örnek. Frigya geleneğinden başlayarak Bizans dönemine kadar uzanan bu yapılar, farklı medeniyetlerin nasıl iç içe geçtiğini gösteriyor. Bir arkeolog olarak, bu tür eserlerin sadece geçmişin kalıntıları değil, gelecek nesillere aktarılması gereken kültürel hazineler olduğunu vurgulamak istiyorum.

Göl manzarasıyla birleşen bu eşsiz yapılar, hem bilimsel araştırmalar hem de kültür turizmi açısından büyük potansiyel taşıyor. Ancak bu potansiyelin sürdürülebilir bir şekilde değerlendirilmesi, koruma-kullanım dengesinin titizlikle kurulmasını gerektiriyor.