Isparta Kapıkaya Antik Kenti: Isparta'nın Gizemli Arkeolojik Hazinesi

Otuz yılı aşkın kazı deneyimimde, Anadolu'nun her köşesinde toprak altından çıkan hikâyelere tanıklık ettim. Ancak Isparta Merkez'de, Güneyce ve Çukur köyleri arasında yer alan Kapıkaya Antik Kenti, beni her ziyaretimde yeniden şaşırtan nadir yerleşimlerden biridir. Bu antik kent, sadece mimari kalıntılarıyla değil, barındırdığı arkeolojik katmanlarla da Anadolu medeniyetlerinin kesişim noktasında duran önemli bir araştırma sahasıdır.

Stratejik Konumun Arkeolojik Önemi

Bir arkeolog olarak ilk dikkatimi çeken husus, kentin Pamphylia Ovası'na hâkim tepe konumudur. Bu coğrafi seçim tesadüfi değildir; antik dönemde yerleşim yeri seçimi her zaman stratejik düşünceyle yapılırdı. Kuzey tarafının yüksek kayalıklarla, güney tarafının ise surlarla çevrilmiş olması, kentin savunma mimarisinin ne denli düşünülmüş olduğunu göstermektedir.

Kuzeydoğu yamacında bulunan ve antik basamaklarla ulaşılan doğal mağara, kazı çalışmalarımızda özel bir ilgi alanı oluşturmaktadır. Bu mağaranın kutsal alan olarak kullanıldığına dair bulgular, antik dönem din arkeolojisi açısından son derece değerlidir. Mağara içindeki nişlere oyulmuş ostotekler (kül kapları), Roma döneminde yaygın olan kremasyon geleneğinin burada da uygulandığını kanıtlamaktadır.

Mimari Kalıntıların Stratigrafik Analizi

Kapıkaya'nın doğu ve batı yamacındaki teraslara yerleştirilmiş yapılar, antik kent planlamasının mükemmel bir örneğini sunar. Bu teraslamalı yerleşim sistemi, hem arazinin verimli kullanımını hem de kentin farklı fonksiyonel alanlarının organize edilmesini sağlamıştır. Kazı çalışmalarımızda, bu terasların farklı dönemlerde genişletildiğini gösteren stratigrafik veriler elde ettik.

Güneyde yer alan at nalı biçimli, 5 sıra oturma basamaklı toplantı alanı, antik dönem kamu mimarisinin karakteristik örneklerinden biridir. Bu yapının bouleuterion (meclis binası) veya küçük bir tiyatro olabileceğini düşünüyoruz. Oturma basamaklarının işçiliği ve korunmuşluk durumu, yapının önemli toplantılar için kullanıldığını göstermektedir.

Haç planlı şapel kalıntıları, kentin Geç Antik Çağ'da Hıristiyan yerleşimi haline geldiğinin somut kanıtıdır. Bu yapının altında bulunan temel kalıntıları, muhtemelen daha erken dönemde bir tapınak olarak kullanılan büyük yapının varlığını işaret etmektedir. Bu durum, antik kentlerde sık karşılaştığımız din değişimi sürecinin arkeolojik izlerini yansıtmaktadır.

Buluntu Repertuarının Bilimsel Değeri

Kapıkaya'da ele geçen lahit kapakları üzerindeki kabartmalar, Roma döneminde yaygın olan portre sanatının yerel örneklerini oluşturmaktadır. Bu kabartmalar, mezar sahibini betimleyen figürler içermekte ve dönemin sosyal yapısı hakkında önemli ipuçları vermektedir. İkonografik analizlerimiz, bu eserlerin yerel atölyelerde üretildiğini göstermektedir.

Kentte bulunan ve şu anda Isparta Müzesi'nde sergilenen heykeller, Hellenistik ve Roma dönemlerinin sanat anlayışını yansıtan önemli eserlerdir. Bu heykellerin stil analizi, kentin sanat üretimindeki gelişimi takip etmemizi sağlamaktadır.

Kronolojik Katmanların Yorumlanması

Arkeolojik bulgularımız, Tunç Çağı'ndan Geç Antik Çağ'a kadar kesintisiz yerleşim izleri göstermektedir. Bu uzun dönemli iskân, kentin coğrafi konumunun ne denli avantajlı olduğunu kanıtlamaktadır. Seramik analizlerimiz, özellikle Hellenistik Dönem'de kentin kurulduğunu ve Roma döneminde en parlak çağını yaşadığını ortaya koymaktadır.

Kentin Sandallion, Minassos veya Tityassos gibi antik kaynaklarda geçen kentlerden hangisi olduğu konusu, epigrafik bulgularla aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Bu kimlik sorunu, Anadolu arkeolojisinde sık karşılaştığımız bir durumdur ve ancak yazıtlı belgelerle kesin sonuca ulaşılabilir.

Koruma ve Araştırma Perspektifi

Nekropolis ve agora bölümlerinin iyi korunmuş olması, gelecekteki kazı çalışmaları için büyük bir potansiyel oluşturmaktadır. Süleyman Demirel Üniversitesi'nin yürüttüğü bilimsel araştırmalar, kentin kimliğinin aydınlatılmasında önemli adımlar atmaktadır.

Bir kazı başkanı olarak, Kapıkaya'nın korunması ve araştırılması konusunda dikkatli bir yaklaşım sergilenmesi gerektiğini vurguluyorum. Kentin doğal çevresi ve arkeolojik kalıntıları, gelecek nesillere aktarılması gereken kültürel miras değerleridir.

Ziyaretçiler İçin Arkeolojik Gözlem Rehberi

Kapıkaya'yı ziyaret edecek arkeoloji meraklılarına, kalıntıları gözlemlerken dikkat etmeleri gereken noktaları şu şekilde özetleyebilirim:

• Sur kalıntılarındaki farklı dönem taş işçiliği teknikleri
• Teraslamalı yerleşim sisteminin mühendislik çözümleri
• Mağaradaki nişlerin kutsal alan kullanımına dair ipuçları
• Toplantı alanının akustik özelliklerini test etme imkânı
• Lahit kalıntılarının nekropolis organizasyonu içindeki konumu

Kapıkaya Antik Kenti, Anadolu arkeolojisinin henüz tam olarak keşfedilmemiş hazinelerinden biridir. Her kazı sezonu, bu antik yerleşimin gizemli geçmişine dair yeni ipuçları ortaya çıkarmaktadır. Bilimsel araştırmalarımız devam ettikçe, bu kadim kentin Pamphylia bölgesi tarihindeki yerini daha net anlayacağız.