Isparta Pisidia Antiokheia Antik Kenti: Yalvaç'ın Antik Dönem Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıldır Anadolu'nun farklı antik kentlerinde kazı çalışmaları yürüten bir arkeolog olarak, Isparta'nın Yalvaç ilçesindeki Pisidia Antiokheia Antik Kenti'nin arkeolojik değerini ve bilimsel önemini sizlerle paylaşmak istiyorum. Hisarardı Mevkii'nde yer alan bu antik kent, toprak altından çıkan buluntularıyla bize Anadolu'nun kadim geçmişini anlatmaya devam ediyor.

Arkeolojik Konum ve Stratigrafi

Yalvaç ilçe merkezine yaklaşık 1 km kuzeydoğuda konumlanan Pisidia Antiokheia, Göller Yöresi'nde stratejik bir noktada kurulmuştur. Akdeniz, Ege ve İç Anadolu bölgelerinin kesişim noktasındaki bu konum, antik dönemde ticaret yollarının kavşağında yer alması açısından büyük önem taşımaktadır. Kazı çalışmalarımızda gözlemlediğimiz meyilli ve kısmen kayalıklı arazi yapısı, antik kent planlamasının topografyaya nasıl uyarlandığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Kuzey ve batısından geçen Hisarardı yolu ile güneydoğusundan akan Antiochos (Hisarardı) Çayı, kentin antik dönemdeki ulaşım ağı ve su kaynaklarına erişimi hakkında önemli ipuçları vermektedir. Bu coğrafi özellikler, yerleşim yerinin seçiminde antik dönem planlamacılarının ne kadar bilinçli davrandığını ortaya koymaktadır.

Kentsel Planlama ve Mimari Bulgular

Kazı çalışmalarımızda ortaya çıkan yamuk planlı şehir dokusu, Roma döneminin tipik kent planlama anlayışını yansıtmaktadır. Decumanus Maximus ve Cardo Maximus caddeleri, Roma kentlerinin karakteristik özelliği olan ızgara plan sisteminin Pisidia Antiokheia'daki uygulamasını göstermektedir. Bu ana arterler, kentin sosyal ve ticari yaşamının nabzının attığı alanlar olarak işlev görmüştür.

Temenos, Stoa ve Men Tapınağı'ndan oluşan kutsal alan kompleksi, kentin dini yaşamının merkezi konumundadır. Men Tapınağı özellikle, Anadolu'nun yerel tanrı kültlerinin Roma dönemindeki devamlılığını gösteren önemli bir bulgudur. Stoa yapısının kalıntıları, antik dönem ticaret ve sosyal yaşamının nasıl organize edildiğine dair değerli veriler sunmaktadır.

Buluntu Repertuarı ve Arkeolojik Değerlendirme

Kazı çalışmalarımızda ele geçen mermer adak stelleri, kentin dini yaşamına dair önemli epigrafik belgeler sunmaktadır. Bu stellerdeki yazıtlar, antik dönem inanç sistemleri ve toplumsal yapı hakkında birinci elden bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Heykel parçaları ise Roma döneminin sanat anlayışını ve yerel atölyelerin üretim kalitesini değerlendirmemize olanak tanımaktadır.

Cam eser parçaları ve sikkeler, kentin ticari ilişkileri ve ekonomik durumu hakkında somut veriler sağlamaktadır. Özellikle sikke buluntuları, kronolojik tarihleme açısından kritik öneme sahiptir ve kentin farklı dönemlerdeki siyasi bağlantılarını ortaya koymaktadır. Bu buluntular, Yalvaç Müzesi'nde sergilenerek bilimsel araştırmalara katkı sağlamaya devam etmektedir.

Tarihsel Kronoloji ve Arkeolojik Kanıtlar

Stratigrafik kazı verilerimiz, kentin MÖ 275'te Seleukos döneminde I. Seleukos veya I. Antiohos tarafından kurulduğunu desteklemektedir. MÖ 6'da Roma İmparatoru Augustus'un Pisidya'da kurduğu sekiz koloninin merkezi haline gelmesi, kentin arkeolojik katmanlarında net bir şekilde izlenebilmektedir. Bu dönemden itibaren Roma mimari geleneğinin etkisi, yapı kalıntılarında belirgin şekilde görülmektedir.

MS 46'da Aziz Paulus ve Barnabas'ın kente gelerek ilk resmi vaazı vermesi, kentin erken Hristiyanlık tarihi açısından özel bir konuma getirmektedir. St. Paul Kilisesi'nin kalıntıları, Anadolu'daki ilk kilise yapılarından biri olması nedeniyle büyük arkeolojik değer taşımaktadır.

MS 3. yüzyıl sonunda Pisidya Eyaleti'nin metropolisi olması ve Bizans döneminde önemini koruması, kazı buluntularında farklı dönemlere ait yapı evrelerinin üst üste gelmesiyle kanıtlanmaktadır. 713'te Arap saldırılarıyla büyük ölçüde tahrip edilmesi ve 13. yüzyıldan sonra terk edilmesi, arkeolojik katmanlarda yangın izleri ve ani terk edilme belirtileriyle desteklenmektedir.

Arkeolojik Araştırma Potansiyeli

Pisidia Antiokheia, günümüzde ören yeri statüsünde korunmakta ve süregelen kazı çalışmalarıyla yeni bulgular ortaya çıkarmaya devam etmektedir. Roma ve Bizans yapılarının kalıntıları, mimari arkeoloji açısından zengin bir laboratuvar ortamı sunmaktadır. Kentin yamuk planlı dokusunun tam olarak ortaya çıkarılması için yapılacak sistematik kazılar, Anadolu kent arkeolojisine önemli katkılar sağlayacaktır.

Yalvaç Müzesi'nde sergilenen eserler, kentin arkeolojik zenginliğini gözler önüne sermektedir. Müze koleksiyonu, kazı çalışmalarından elde edilen buluntuların bilimsel değerlendirmesi ve korunması açısından kritik bir rol oynamaktadır. Bu eserler, antik kentin sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamını anlamamıza yardımcı olan birer belge niteliğindedir.

Bir kazı başkanı olarak, Pisidia Antiokheia'nın arkeolojik potansiyelinin henüz tam olarak keşfedilmediğini belirtmek isterim. Her kazı sezonunda ortaya çıkan yeni bulgular, bu antik kentin Anadolu arkeolojisindeki yerini daha da güçlendirmektedir. Gelecekte yapılacak interdisipliner çalışmalar, kentin antik dönemdeki yaşamını daha detaylı şekilde aydınlatacaktır.