Isparta Uluborlu Kalesi: Isparta'nın Antik Dönemden Osmanlı'ya Uzanan Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca Anadolu'nun pek çok antik kentinde çalıştım, ancak Isparta'nın Uluborlu ilçesindeki kale kalıntıları, arkeolojik açıdan son derece özel bir konuma sahip. Kapıdağı eteklerinde, deniz seviyesinden 1200 metre yükseklikte konumlanan bu yapı, hem coğrafi konumu hem de çok katmanlı tarihsel geçmişiyle dikkat çekiyor.

Stratejik Konumun Arkeolojik Analizi

Bir arkeolog gözüyle baktığımızda, Uluborlu Kalesi'nin konumu tesadüf değil. Üç tarafı uçurumlarla çevrili bu yüksek tepe, doğal bir savunma sistemi oluşturuyor. Kayalıklarla çevrili alan, antik dönem yerleşim stratejilerinin mükemmel bir örneğini sunuyor. Bu tür yüksek konumlar, hem askeri hem de ticari açıdan kontrol noktası işlevi görürdü.

Mimari Stratigrafi ve Yapısal Analiz

Kuzey-güney doğrultusunda uzanan beden duvarları ve üç burç, klasik kale mimarisinin temel özelliklerini yansıtıyor. Yaklaşık 3 metre kalınlığındaki duvarlar ve 6 metre civarındaki yükseklik, yapının savunma amaçlı inşa edildiğini gösteriyor. Bu ölçüler, dönemin inşaat tekniklerini ve mühendislik bilgisini yansıtan önemli veriler.

İki farklı kale kapısının varlığı, yapının farklı dönemlerdeki kullanımını ortaya koyuyor. Büyük kapının ilk inşa dönemine ait olması, özgün planın bir parçası olduğunu gösterirken, küçük kapının Tanzimat sonrası gayrimüslimlerin giriş çıkışı için yapılması, yapının sosyal değişimlere uyum sağladığını kanıtlıyor.

Devşirme Malzeme Kullanımı ve Epigrafik Bulgular

Arkeolojik açıdan en ilginç bulgulardan biri, Roma ve Bizans dönemlerinden devşirme taşların kullanılması. Bu durum, antik dönem inşaat geleneğinde yaygın bir uygulama olmakla birlikte, bölgenin Roma ve Bizans dönemlerindeki yerleşim yoğunluğunu da kanıtlıyor. Helenistik ve Geç Roma kalıntılarının varlığı, bölgenin sürekli iskan gördüğünü gösteriyor.

Karamanlidika kitabeler, epigrafya uzmanı olarak özellikle dikkatimi çekiyor. Bu yazıtlar, Osmanlı döneminde Türkçe konuşan Hristiyan toplumun varlığını belgeleyen önemli arkeolojik kanıtlar. Bu tür buluntular, sosyal arkeoloji açısından son derece değerli veriler sunuyor.

Kronolojik Katmanların Arkeolojik Yorumu

MÖ IV. yüzyılda şehrin kuruluş döneminde yapılmış olması ve Seleukos öncesine tarihlenmesi, yapının Helenistik dönem öncesi kökenlerini ortaya koyuyor. Bu tarihsel derinlik, bölgenin antik dönemdeki stratejik önemini gösteriyor.

Bizans döneminde Roma malzemeleriyle yeniden inşa edilmesi, tipik bir antik dönem uygulaması. Selçuklu ve Hamitoğulları tarafından yapılan tamirler, yapının sürekli kullanımda olduğunu kanıtlıyor. 1403'te Timur tarafından tahrip edilmesi ve sonrasında tekrar onarılması, yapının tarihsel süreçteki değişimlerini gösteriyor.

Kültürel Katmanların Arkeolojik Değerlendirmesi

Selçuklu uç eyaletinin merkezi olması ve veliahtların eğitim aldığı yer olması, yapının sadece askeri değil, aynı zamanda eğitim ve kültür merkezi işlevi gördüğünü gösteriyor. Bu çok fonksiyonlu kullanım, Orta Çağ Türk kent yapısının gelişimini anlamamız açısından kritik veriler sunuyor.

Günümüzdeki Koruma Durumu ve Arkeolojik Potansiyel

200 metrelik sur kalıntılarının günümüze ulaşması, koruma açısından umut verici. Ancak bir kazı başkanı olarak, sistematik arkeolojik çalışmaların yapılması gerektiğini düşünüyorum. Özellikle devşirme malzemelerin detaylı analizi, bölgenin Roma ve Bizans dönemlerindeki yapılaşmasını anlamamızı sağlayabilir.

Arkeolojik Araştırma Önerileri

Stratigrafi çalışmaları yapılarak farklı dönemlere ait katmanların belirlenmesi, seramik analizleriyle dönemsel kronolojinin netleştirilmesi ve epigrafik bulguların sistematik olarak belgelenmesi öncelikli araştırma alanları olmalı.

Uluborlu Kalesi, Anadolu arkeolojisi açısından çok katmanlı bir tarihsel belge niteliğinde. Her taşı, her duvar kalıntısı, bölgenin binlerce yıllık geçmişini anlamamıza katkı sağlayacak potansiyele sahip. Gelecek nesillere bu mirası aktarabilmek için sistematik koruma ve araştırma çalışmalarının sürdürülmesi gerekiyor.